Դեղերի նկարագրություն
Հայկական դեղագործության զարգացման նոր հիմքեր
Այսուհետ դեղագործական ֆակուլտետում սովորող ուսանողները, բացի տեսական գիտելիքներից, կկարողանան ուսումնառության ընթացքում ձեռք բերել նաեւ պրակտիկ գիտելիքներ, ավելին՝ իրենց ձեռքով դեղահաբ կամ դեղապատիճ պատրաստել, ստանալ ստերիլ լուծույթներ, դրանք լցնել ամպուլաների մեջ եւ զոդել։
2017—ին ԵՊՀ—ի ռեկտոր Արամ Սիմոնյանի հրամանով, իսկ մինչ այդ 2016թ. հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ Սերժ Սարգսյանի կողմից հրամանագրվել է ԵՊՀ—ի կազմում ստեղծել ֆարմացիայի ինստիտուտ։ Այն ենթադրում է կրթական եվրոպական նոր մոդել, որը բավական ինտենսիվ կիրառվում է ՌԴ—ում, Ղազախստանում, ԱՊՀ մյուս երկրներում։ Այն ընդլայնված ֆակուլտետ է գիտահետազոտական եւ ինովացիոն ներդրումային գործառույթներով եւ ունի 3 բաղադրիչ՝ կրթական, հզոր գիտահետազոտական եւ ներդրումային։ Այն նպաստելու է, որպեսզի ընդլայնված համագործակցություն ծավալվի տեղական եւ արտերկրի դեղագործական ընկերությունների միջեւ, ինչպես նաեւ ստեղծվի արտադրական բազա։
Նշենք, որ Հայաստանում դեղագործական ուսումնական հաստատություններ հիմնվել են խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո, 1925թ. Երեւանի բժշկական ուսումնարանում բացվեց դեղագործության բաժին, ավելի ուշ քիմիական տեխնիկումում՝ քիմիադեղագործական ֆակուլտետ։ 1941թ. Երեւանում ստեղծվեցին դեղագործական, 1966թ.՝ վիտամինային պրեպարատների, 1968թ.՝ Հոկտեմբերյանի եթերային յուղերի գործարանները։ 1972թ. Երեւանի բժշկական ինստիտուտում բացվեց դեղագործության ֆակուլտետ, իսկ 1974 թվականին կազմակերպվեցին դեղերի տեխնոլոգիայի եւ դեղագործական քիմիայի ամբիոնները։
Ինչպես «ՀՀ»–ի հետ զրույցում նշեց ֆարմացիայի ինստիտուտի տնօրեն Աշոտ Սաղյանը, նախկինում քիմիայի ֆակուլտետին կից գործում էր դեղագործական քիմիայի բաժին։ Ելնելով այն հանգամանքից, որ այսօր շուկայի համար այդքան էլ պահանջարկված չեն դեղագործ քիմիկոսները, 2014թ. այն վերափոխվեց դեղագիտության բաժնի, որի հիման վրա ստեղծվեց արդեն ֆարմացիայի ինստիտուտը։
«2014—2015թթ., երբ այցելեցինք մի շարք դեղագործական առաջատար բուհեր, մասնավորապես Բելգրադի գիտահետազոտական համալսարանը, տեսանք կիրառվող ժամանակակից մոդելի կիրառման արդյունավետությունը։ Գիտության գիտատեխնիկական առաջընթացի նկատմամբ պահանջարկը փոխվում է։ Եթե սովետական տարիներին ուսանողը վճարում էր միայն սովորելու համար, ապա այս պարագայում գիտությունը, կրթությունը եւ ներդրումները ծառայում են միմյանց եւ նպաստում կրթության զարգացմանը»,–ասաց Աշոտ Սաղյանը։
Այստեղ փորձարկվել է մի հետաքրքիր ծրագիր, ՌԴ երկու համալսարանների հետ մշակված կրթական ծրագրերով համատեղ ուսուցում է իրականացվում, եւ ուսանողները առաջին կուրսից սովորում են այդ կրթական ծրագրով եւ ստանում երկու համալսարանի դիպլոմ։ Ինչպես նշում է ինստիտուտի տնօրենը, նման հնարավորություն իր սերնդակիցները չեն ունեցել։ Նույնիսկ առցանց համակարգով են դասընթացներ անցկացվում, մասնակցում են գործընկեր ռուսական բուհերի դասերին։ Լավագույն ուսանողները նաեւ գործուղվում են Եվրոպա։
Գործող 10 ուսումնական եւ 4 գիտահետազոտական լաբորատորիաներում ուսանողներն այսօր հնարավորություն ունեն ստանալու բոլոր հիմնարար գիտելիքները։ Իսկ դասավանդողները առաջատար դեղագործական ընկերությունների դասախոսներ են։
Ֆարմինդուստրիայի զարգացման կարեւոր գործոններից մեկը, ըստ զրուցակցիս, որակյալ դեղագետի պատրաստումն է։ Աշոտ Սաղյանը մտահոգված է՝ դեղարտադրության ոլորտը Հայաստանում զարգացնել է պետք։ Նա նկատում է՝ Հայաստանում կան առաջատար դեղագործական ձեռնարկություններ, որոնք սակայն միայն պատրաստի դեղանյութն են վերածում դեղաձեւի։ Սեփական արտադրանք թողարկելու համար պետք են որակյալ, բանիմաց մասնագետներ։
Ֆարմինդուստրիան ներառում է այն գործընթացը, որը ենթադրում է դեղանյութի արտադրությունից մինչեւ դեղաձեւի մշակում ու պատրաստում, ինչի հիմքում որակյալ ներուժն է եւ կադրերի առկայությունը։
Երկրի բուսական բազմազանությունը՝ դեղաբուսական հումքի լավագույն աղբյուր
«Մենք պատրաստում ենք գլոբալ առումով մասնագետներ, ովքեր լիրաժեք պատկերացնում են դեղերի արտադրությունը։ Ի տարբերություն ՀՀ այլ բուհական դեղագործական ֆակուլտետների՝ ուսանողների մոտ առավել խորն են դրվում ֆարմինդուստրիայի հիմքերը։ Ինքս լինելով ֆարմինդուստրայի զարգացման պատասխանատուներից, կարող եմ վստահեցնել, որ դեղագործական շուկան ունի բանիմաց դեղագետների պահանջարկ։
ՀՀ դեղագործական արտադրությունը թույլ է, մի քանի գործարաններ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո մասնավորեցվեցին եւ շատերը վերացան, որոնք կկարողանային այսօր դեղարտադրության ոլորտում ուրույն տեղ զբաղեցնել»,–ասաց ֆարմացիայի ինստիտուտի տնօրենը։ Նրա մատնանշմամբ, առանց խոշոր ներդրումներ անելու այսօր Հայաստանը կարող է իր բուսական բազմազանության շնորհիվ ֆարմինդուստրիան զարգացնել։
Ըստ նրա՝ Հայաստանում կա հումքային բազա, եւ կարող է արդարացված լինել Հայաստանի բուսական բազմազանության օգտագործման, տարբեր բնական ծագում ունեցող դեղերի արտադրության կազմակերպումը եւ տարբեր դեղաբուսահումքերից դեղաձեւերի ստացումը. «Հատուկ մեծ գործարաններ պետք չեն, եւ բացի այդ, շուկայում պահանջարկված են ավելի շատ բնական ծագմամբ դեղերը, քան քիմիականն ու արհեստականը։ Սա այն ուղղություններից մեկն է, որով կարելի է մենարկել ֆարմինդուստրիայի զարգացումը։
Այստեղ կան բոլոր պայմանները՝ լաբորատորիաներ, որտեղ ուսանողները կարող են կատարել մշակումներ դեղաբուսական հումքից։ Եթե որեւէ լուրջ հաջողություն արձանագրենք, օրինակ, ստանանք հակաքաղցկեղային նյութեր, հնարավոր եւ իրատեսական կդառնա հայկական դեղաբուսական հումքից դեղաբանական հատկություններով օժտված պատրաստուկների ստացումը»։
Ուսանողներ՝ նաեւ Հնդկաստանից ու Չինաստանից
Լաբորատորիաները ստեղծվել են հայկական առաջատար դեղագործական ընկերությունների համատեղ աջակցությամբ։ Բուհում պրակտիկ կիրառական հատվածը զարգացնելու նպատակով ինստիտուտի տարածքում գործում է շահույթ չհետապնդող դեղատուն, որտեղ ուսանողներից յուրաքանչյուրը շաբաթական մեկական օր է անցկացնում, զբաղվում դեղերի ուսումնասիրմամբ՝ իր մեջ ձեւավորելով դեղատանն աշխատելու մշակույթը։ Ի դեպ, ինստիտուտն այս պահին ունի 600 ուսանող։ Արտերկրներից նույնպես ցանկություն են հայտնել հայաստանյան բուհում ուսանելու։ Այս տարի ԵՊՀ պատմության մեջ առաջին անգամ արտասահմանցի ուսանողների համար բացվել է 10 հոգանոց խումբ՝ անգլերեն դասավանդմամբ։ Ուսանողներն Իրաքից են, բայց նաեւ հայտեր կան Հնդկաստանից եւ Չինաստանից։
Նշենք, որ վարչապետ Կարեն Կարապետյանն օրեր առաջ կառավարությունում ընդունել էր դեղագործական ընկերությունների ներկայացուցիչներին եւ նրանց հետ քննարկել ոլորտի հետագա զարգացմանն ուղղված քայլերն ու հնարավորությունները։
Մասնավորապես, անդրադարձ է կատարվել հարկային եւ մաքսային վարչարարությանը, օրենսդրական դաշտի բարելավմանը, արտահանման խթանմանն ու ծավալների ավելացմանը, նոր շուկաների ներգրավմանը, այդ ուղղությամբ պետական օժանդակության գործիքակազմերին առնչվող հարցերի։ Դեղագործական ընկերությունների ներկայացուցիչների կողմից հնչեցվել են տարբեր առաջարկություններ։
Կարեն Կարապետյանն ընդգծել է, որ կառավարությունը կքննարկի պրագմատիկ, իրագործելի, առարկայական բոլոր առաջարկությունները՝ հավելելով, որ գործադիրը պատրաստ է անհրաժեշտ օժանդակություն ցուցաբերել կոնկրետ ծրագրերի եւ նախաձեռնությունների։ Վարչապետը պատասխանատու գերատեսչություններին հանձնարարել է քննարկված հարցերը պահել ուշադրության կենտրոնում եւ այդ ուղղությամբ իրականացնել համապատասխան քայլեր։
Լուսինե ՆԱԶԱՐՅԱՆ
2017—ին ԵՊՀ—ի ռեկտոր Արամ Սիմոնյանի հրամանով, իսկ մինչ այդ 2016թ. հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ Սերժ Սարգսյանի կողմից հրամանագրվել է ԵՊՀ—ի կազմում ստեղծել ֆարմացիայի ինստիտուտ։ Այն ենթադրում է կրթական եվրոպական նոր մոդել, որը բավական ինտենսիվ կիրառվում է ՌԴ—ում, Ղազախստանում, ԱՊՀ մյուս երկրներում։ Այն ընդլայնված ֆակուլտետ է գիտահետազոտական եւ ինովացիոն ներդրումային գործառույթներով եւ ունի 3 բաղադրիչ՝ կրթական, հզոր գիտահետազոտական եւ ներդրումային։ Այն նպաստելու է, որպեսզի ընդլայնված համագործակցություն ծավալվի տեղական եւ արտերկրի դեղագործական ընկերությունների միջեւ, ինչպես նաեւ ստեղծվի արտադրական բազա։
Նշենք, որ Հայաստանում դեղագործական ուսումնական հաստատություններ հիմնվել են խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո, 1925թ. Երեւանի բժշկական ուսումնարանում բացվեց դեղագործության բաժին, ավելի ուշ քիմիական տեխնիկումում՝ քիմիադեղագործական ֆակուլտետ։ 1941թ. Երեւանում ստեղծվեցին դեղագործական, 1966թ.՝ վիտամինային պրեպարատների, 1968թ.՝ Հոկտեմբերյանի եթերային յուղերի գործարանները։ 1972թ. Երեւանի բժշկական ինստիտուտում բացվեց դեղագործության ֆակուլտետ, իսկ 1974 թվականին կազմակերպվեցին դեղերի տեխնոլոգիայի եւ դեղագործական քիմիայի ամբիոնները։
Ինչպես «ՀՀ»–ի հետ զրույցում նշեց ֆարմացիայի ինստիտուտի տնօրեն Աշոտ Սաղյանը, նախկինում քիմիայի ֆակուլտետին կից գործում էր դեղագործական քիմիայի բաժին։ Ելնելով այն հանգամանքից, որ այսօր շուկայի համար այդքան էլ պահանջարկված չեն դեղագործ քիմիկոսները, 2014թ. այն վերափոխվեց դեղագիտության բաժնի, որի հիման վրա ստեղծվեց արդեն ֆարմացիայի ինստիտուտը։
«2014—2015թթ., երբ այցելեցինք մի շարք դեղագործական առաջատար բուհեր, մասնավորապես Բելգրադի գիտահետազոտական համալսարանը, տեսանք կիրառվող ժամանակակից մոդելի կիրառման արդյունավետությունը։ Գիտության գիտատեխնիկական առաջընթացի նկատմամբ պահանջարկը փոխվում է։ Եթե սովետական տարիներին ուսանողը վճարում էր միայն սովորելու համար, ապա այս պարագայում գիտությունը, կրթությունը եւ ներդրումները ծառայում են միմյանց եւ նպաստում կրթության զարգացմանը»,–ասաց Աշոտ Սաղյանը։
Այստեղ փորձարկվել է մի հետաքրքիր ծրագիր, ՌԴ երկու համալսարանների հետ մշակված կրթական ծրագրերով համատեղ ուսուցում է իրականացվում, եւ ուսանողները առաջին կուրսից սովորում են այդ կրթական ծրագրով եւ ստանում երկու համալսարանի դիպլոմ։ Ինչպես նշում է ինստիտուտի տնօրենը, նման հնարավորություն իր սերնդակիցները չեն ունեցել։ Նույնիսկ առցանց համակարգով են դասընթացներ անցկացվում, մասնակցում են գործընկեր ռուսական բուհերի դասերին։ Լավագույն ուսանողները նաեւ գործուղվում են Եվրոպա։
Գործող 10 ուսումնական եւ 4 գիտահետազոտական լաբորատորիաներում ուսանողներն այսօր հնարավորություն ունեն ստանալու բոլոր հիմնարար գիտելիքները։ Իսկ դասավանդողները առաջատար դեղագործական ընկերությունների դասախոսներ են։
Ֆարմինդուստրիայի զարգացման կարեւոր գործոններից մեկը, ըստ զրուցակցիս, որակյալ դեղագետի պատրաստումն է։ Աշոտ Սաղյանը մտահոգված է՝ դեղարտադրության ոլորտը Հայաստանում զարգացնել է պետք։ Նա նկատում է՝ Հայաստանում կան առաջատար դեղագործական ձեռնարկություններ, որոնք սակայն միայն պատրաստի դեղանյութն են վերածում դեղաձեւի։ Սեփական արտադրանք թողարկելու համար պետք են որակյալ, բանիմաց մասնագետներ։
Ֆարմինդուստրիան ներառում է այն գործընթացը, որը ենթադրում է դեղանյութի արտադրությունից մինչեւ դեղաձեւի մշակում ու պատրաստում, ինչի հիմքում որակյալ ներուժն է եւ կադրերի առկայությունը։
Երկրի բուսական բազմազանությունը՝ դեղաբուսական հումքի լավագույն աղբյուր
«Մենք պատրաստում ենք գլոբալ առումով մասնագետներ, ովքեր լիրաժեք պատկերացնում են դեղերի արտադրությունը։ Ի տարբերություն ՀՀ այլ բուհական դեղագործական ֆակուլտետների՝ ուսանողների մոտ առավել խորն են դրվում ֆարմինդուստրիայի հիմքերը։ Ինքս լինելով ֆարմինդուստրայի զարգացման պատասխանատուներից, կարող եմ վստահեցնել, որ դեղագործական շուկան ունի բանիմաց դեղագետների պահանջարկ։
ՀՀ դեղագործական արտադրությունը թույլ է, մի քանի գործարաններ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո մասնավորեցվեցին եւ շատերը վերացան, որոնք կկարողանային այսօր դեղարտադրության ոլորտում ուրույն տեղ զբաղեցնել»,–ասաց ֆարմացիայի ինստիտուտի տնօրենը։ Նրա մատնանշմամբ, առանց խոշոր ներդրումներ անելու այսօր Հայաստանը կարող է իր բուսական բազմազանության շնորհիվ ֆարմինդուստրիան զարգացնել։
Ըստ նրա՝ Հայաստանում կա հումքային բազա, եւ կարող է արդարացված լինել Հայաստանի բուսական բազմազանության օգտագործման, տարբեր բնական ծագում ունեցող դեղերի արտադրության կազմակերպումը եւ տարբեր դեղաբուսահումքերից դեղաձեւերի ստացումը. «Հատուկ մեծ գործարաններ պետք չեն, եւ բացի այդ, շուկայում պահանջարկված են ավելի շատ բնական ծագմամբ դեղերը, քան քիմիականն ու արհեստականը։ Սա այն ուղղություններից մեկն է, որով կարելի է մենարկել ֆարմինդուստրիայի զարգացումը։
Այստեղ կան բոլոր պայմանները՝ լաբորատորիաներ, որտեղ ուսանողները կարող են կատարել մշակումներ դեղաբուսական հումքից։ Եթե որեւէ լուրջ հաջողություն արձանագրենք, օրինակ, ստանանք հակաքաղցկեղային նյութեր, հնարավոր եւ իրատեսական կդառնա հայկական դեղաբուսական հումքից դեղաբանական հատկություններով օժտված պատրաստուկների ստացումը»։
Ուսանողներ՝ նաեւ Հնդկաստանից ու Չինաստանից
Լաբորատորիաները ստեղծվել են հայկական առաջատար դեղագործական ընկերությունների համատեղ աջակցությամբ։ Բուհում պրակտիկ կիրառական հատվածը զարգացնելու նպատակով ինստիտուտի տարածքում գործում է շահույթ չհետապնդող դեղատուն, որտեղ ուսանողներից յուրաքանչյուրը շաբաթական մեկական օր է անցկացնում, զբաղվում դեղերի ուսումնասիրմամբ՝ իր մեջ ձեւավորելով դեղատանն աշխատելու մշակույթը։ Ի դեպ, ինստիտուտն այս պահին ունի 600 ուսանող։ Արտերկրներից նույնպես ցանկություն են հայտնել հայաստանյան բուհում ուսանելու։ Այս տարի ԵՊՀ պատմության մեջ առաջին անգամ արտասահմանցի ուսանողների համար բացվել է 10 հոգանոց խումբ՝ անգլերեն դասավանդմամբ։ Ուսանողներն Իրաքից են, բայց նաեւ հայտեր կան Հնդկաստանից եւ Չինաստանից։
Նշենք, որ վարչապետ Կարեն Կարապետյանն օրեր առաջ կառավարությունում ընդունել էր դեղագործական ընկերությունների ներկայացուցիչներին եւ նրանց հետ քննարկել ոլորտի հետագա զարգացմանն ուղղված քայլերն ու հնարավորությունները։
Մասնավորապես, անդրադարձ է կատարվել հարկային եւ մաքսային վարչարարությանը, օրենսդրական դաշտի բարելավմանը, արտահանման խթանմանն ու ծավալների ավելացմանը, նոր շուկաների ներգրավմանը, այդ ուղղությամբ պետական օժանդակության գործիքակազմերին առնչվող հարցերի։ Դեղագործական ընկերությունների ներկայացուցիչների կողմից հնչեցվել են տարբեր առաջարկություններ։
Կարեն Կարապետյանն ընդգծել է, որ կառավարությունը կքննարկի պրագմատիկ, իրագործելի, առարկայական բոլոր առաջարկությունները՝ հավելելով, որ գործադիրը պատրաստ է անհրաժեշտ օժանդակություն ցուցաբերել կոնկրետ ծրագրերի եւ նախաձեռնությունների։ Վարչապետը պատասխանատու գերատեսչություններին հանձնարարել է քննարկված հարցերը պահել ուշադրության կենտրոնում եւ այդ ուղղությամբ իրականացնել համապատասխան քայլեր։
Լուսինե ՆԱԶԱՐՅԱՆ