1993 թվականից ի վեր մարտի 24—ն ամբողջ աշխարհում նշվում է որպես Տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի համաշխարհային օր։ Դրանից 111 տարի առաջ՝ 1882 թվականի մարտի 24—ին, գերմանացի մանրէաբան Ռոբերտ Կոխը հայտարարել էր տուբերկուլյոզի հարուցիչի հայտնաբերման մասին։
Այս տարի Տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի համաշխարհային օրվա կարգախոսն է. «Կանգնեցնենք տուբերկուլյոզը մեր կյանքի ընթացքում», որն արտահայտում է տուբերկուլյոզից ազատ աշխարհ եւ տուբերկուլյոզից զրո մահվան դեպք ունենալու գաղափարը։
Վիճակագրության համաձայն, Հայաստանում 2005—2006 թվականներից սկսած հիվանդացության ցուցանիշը նվազում է, 2012 թվականին այն կազմել է 37.1, իսկ մահացածության ցուցանիշը՝ 2 դեպք (100 հազար բնակչի հաշվարկով)։ Բացարձակ թվերով՝ 2012 թվականին արձանագրվել է 1125 առաջնակի հիվանդ՝ նախորդ տարվա 1247—ի փոխարեն։ Կյանքում առաջին անգամ ախտորոշվածներից 3.6 տոկոսը կազմում են 0—14 տարեկան երեխաները, 12.9 տոկոսը՝ 15—24, 22 տոկոսը՝ 25—34, 16.3 տոկոսը՝ 35—44, 18.6 տոկոսը՝ 45—54, 15.9 տոկոսը՝ 55—64 տարեկանները, 10.7 տոկոսը՝ 65—ից բարձր տարիք ունեցողները։ Երեխաների շրջանում չի արձանագրվել բնածին տուբերկուլյոզ։
Հիվանդացության ցուցանիշը տղամարդկանց շրջանում մոտ 3.3 անգամ բարձր է, քան կանանց շրջանում՝ 2012 թվականին համապատասխանաբար կազմելով 58.2 տոկոս 2011 թվականի 57.6—ի փոխարեն, իսկ կանանց շրջանում՝ 17.8 տոկոս 2011 թվականի 19.9—ի փոխարեն։
ՀՀ առողջապահության նախարարությունն իրականացնում է «Տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի 2007—2015թթ. ազգային ծրագիրը», որը ներառում է մի շարք միջոցառումներ տուբերկուլյոզի վաղ հայտնաբերման, ախտորոշման, բուժման եւ հետագա հսկողությունն իրականացնելու համար։ Տուբերկուլյոզն ախտահարում է բոլոր օրգան համակարգերը, բացառությամբ՝ եղունգներից եւ մազերից։ Հիմնականում գերակշռում է թոքային ձեւը, որը կազմում է դեպքերի շուրջ 77 տոկոսը։
Տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի ազգային գրասենյակի տնօրեն Արմեն Հայրապետյանը երեկ Տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի համաշխարհային օրվան նվիրված կլոր սեղանի ժամանակ նշեց, որ ծրագրի հիմնական նպատակն է բարելավել Հայաստանում տուբերկուլյոզի համաճարակաբանական իրավիճակը, նվազեցնել հիվանդությունից մահացությունը, ինչպես նաեւ դեղորայքակայուն ձեւերի աճը։
Տուբերկուլյոզը բուժելի հիվանդություն է, որը կանխարգելելու համար յուրաքանչյուր մարդ պետք է դիմի որոշակի պրոֆիլակտիկ միջոցառումների, ինչպես նաեւ վարի առողջ ապրելակերպ։ «Տուբերկուլյոզից պետք չէ վախենալ, պարզապես պետք է զգույշ լինել։ Վարակման հարցում մեծ դեր ունի օրգանիզմի իմունային համակարգի վիճակը, այսինքն՝ որքանով է օրգանիզմը պատրաստ պայքարել այս կամ այն հարուցիչի դեմ։ Չհիվանդանալու համար պետք է պատշաճ վիճակում լինի իմունային համակարգը, չպետք է օգտագործել ծխախոտ, թմրամիջոցներ, ինչպես նաեւ մեծ դեր ունի ՄԻԱՎ վարակակրությունը եւ այն հիվանդությունները, որոնք ճնշում են իմունային համակարգը»,–մանրամասնեց Ա. Հայրապետյանը՝ կոչ անելով տուբերկուլյոզին բնորոշ ախտանիշների դեպքում՝ երկարատեւ բարձր ջերմաստիճան, ցավեր կրծքավանդակում եւ այլն, անհապաղ դիմել բժշկին։
Նրա խոսքով, շատ կարեւոր է հատկապես բուժման ելքերի ցուցանիշը, քանի որ դրանով է գնահատվում բուժման արդյունավետությունը։ Նախորդ տարվա համար գրանցվել է բարեհաջող ելքով բուժման 77 տոկոս։ ԱՀԿ—ն 2015 թվականի համար նպատակ է դրել հասնելու 85 տոկոս բուժման ելքի։ Ա. Հայրապետյանը լիահույս է, որ մեր հանրապետությունում հնարավոր կլինի հասնել եւ անգամ անցնել այդ նշաձողը։
Բավականին լուրջ եւ մտահոգիչ խնդիր է առաջացնում միգրացիան, քանի որ հիվանդացության նոր դեպքերի 18 տոկոսն արձանագրվում է միգրանտների շրջանում, նույն ցուցանիշը գրանցվել է նաեւ մահացությունների դեպքում։ «Ծանր վիճակով են վերադառնում հատկապես ԱՊՀ երկրներից, որտեղ հիվանդացության ցուցանիշը բարձր է, իսկ բուժման արդյունավետությունն ավելի ցածր։ Նախորդ տարի միգրանտների շրջանում արձանագրվել է մոտ 180 դեպք»,–ասաց Ա. Հայրապետյանը։
Բանակում եւ քրեակատարողական հիմնարկներում եւս հիվանդացության դեպքերի նվազման միտում կա, քանի որ պարբերաբար՝ վեց ամիսը մեկ, իրականացվում են դեմոգրաֆիկ հետազոտություններ։ Քրեակատարողական համակարգում 2012 թվականին արձանագրվել է միայն 9—ը նոր դեպք, 2011—ի 18 դեպքի փոխարեն։
Տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի ազգային գրասենյակի տնօրենը տեղեկացրեց, որ Հայաստանում տուբերկուլյոզի բուժումն իրականացվում է անվճար՝ սկսած հայտնաբերումից, ախտորոշումից մինչեւ բուժում եւ դինամիկ վերահսկողություն։ «Պետությունը զգալի գումարներ է տրամադրում տուբերկուլյոզի ինչպես ստացիոնար, այնպես էլ ամբուլատոր բուժման համար։ Հիվանդը որեւէ գումար չի ծախսում, ընդհակառակը՝ հայկական Կարմիր խաչի կողմից տրամադրվում է ֆինանսական աջակցություն, որպեսզի հիվանդն ամեն օր գա իր տարածքային պոլիկլինիկա կամ բուժհաստատություն դեղորայք ստանալու համար։ Տրամադրվում են նաեւ սոցիալական աջակցություն, այն է՝ սննդային փաթեթներ, պարբերաբար տրամադրվում են նաեւ հիգիենիկ փաթեթներ»,— ասաց նա։
Հիվանդության բուժումը պետք է լինի հետեւողական, հիվանդը պետք է հետեւի բժիշկների բոլոր ցուցումներին, ընդունի նշանակած դեղերը, հակառակ դեպքում կարող են զարգանալ հիվանդության ավելի կայուն, ծանր ձեւեր, որոնք հնարավոր է ավարտվեն անգամ մահվան ելքով։
2005 թվականից ՀՀ ԱՆ—ին տուբերկուլյոզի դեմ պայքարում տեխնիկական աջակցություն է ցուցաբերում «Բժիշկներ առանց սահմանի» միությունը, որն իր գործունեությունը Հայաստանում սկսել է դեռեւս 1988 թվականի Սպիտակի երկրաշարժի տարիներից։ Ներկայումս նրանք միջոցառումներ են իրականացնում ինչպես Երեւանում, այնպես էլ հանրապետության որոշ մարզերում եւ Արցախում։ Միության հայաստանյան առաքելության ղեկավար Անաբել Ջերիբին նշեց, որ այդ աջակցությունը վերաբերում է հատկապես դեղորայքակայուն ձեւերով հիվանդներին։ Որպես նվաճում, նա նշեց, որ 2005 թվականից շուրջ 1000 դեղորայքակայուն հիվանդ է բուժում ստացել։ Ներկայումս ծրագրում ընդգրկված է 250—ը։
Միաժամանակ մասնագետները կարեւորում են հիվանդների վաղ ախտորոշումն ու վաղ բուժման սկսումը, քանի որ որքան շուտ է հայտնաբերվում հիվանդությունն, այնքան ավելի հեշտ է կանխարգելել հիվանդի ընտանիքի եւ շրջապատի մարդկանց վարակումը։
Ծրագրի շրջանակում բնակչության իրազեկման գործում մեծ դեր է վերապահված ԶԼՄ—ներին։ Յուրաքանչյուր տարի կազմակերպում են սեմինարներ՝ վերջիններիս տրամադրելով այն ամբողջ տեղեկատվությունը, որը պետք է հասցվի բնակչությանը։ Բացի դրանից, բուհերում, դպրոցներում, մանկատներում, անգամ մանկապարտեզներում իրականացվում են կրթական ծրագրեր։
Մեր պետության, ինչպես նաեւ տուբերկուլյոզի, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ եւ մալարիայի դեմ պայքարի գլոբալ հիմնադրամի կողմից տուբեկուլյոզի դեմ պայքարին ուղղված ֆինանսավորման շնորհիվ ներկայումս հանրապետությունում առկա են տուբերկուլյոզի ախտորոշման եւ բուժման համար պահանջվող բոլոր անհրաժեշտ ժամանակակից սարքավորումներն ու դեղերը։
Լուսինե ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ