Ամբողջ աշխարհում չափահաս (25 տարեկան եւ բարձր) երեք բնակչից մեկը բարձր զարկերակային ճնշում ունի։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության 2009 թվականի տվյալների համաձայն, ամբողջ աշխարհում մահերի 13 տոկոսը կապված է զարկերակային գերճնշման հետ։ Այդ պատճառով էլ գլոբալ մասշտաբով այն համարվում է հանրային առողջապահական ամենահրատապ խնդիրը։
1948 թվականից սկսած, երբ ապրիլի 7—ին ընդունվեց ԱՀԿ կանոնադրությունը, այդ օրը նշվում է որպես Առողջության համաշխարհային օր։ Ամեն տարի կազմակերպությունն ընտրում է գլոբալ, գերակա առողջապահական խնդիրներից որեւէ մեկը եւ այդ խնդրի շուրջ իրականացնում բազմաթիվ միջոցառումներ։ Հիմնական նպատակն է համաշխարհային, տարածաշրջանային, ազգային պետությունների մակարդակով բարձրացնել հանրության իրազեկվածությունը տվյալ խնդրի վերաբերյալ։ Այս տարի Առողջության համաշխարհային օրը նվիրված է զարկերակային գերճնշմանը։ Օրվա կարգախոսն է. «Վերահսկեք ձեր զարկերակային ճնշումը, նվազեցրեք ինֆարկտի եւ ինսուլտի ռիսկը»։
ՀՀ առողջապահության փոխնախարար Սերգեյ Խաչատրյանը երեկ առողջապահության ազգային ինստիտուտում Առողջության համաշխարհային օրվան նվիրված ասուլիսի ժամանակ նշեց, որ կառավարությունը վերջին տարիներին մեծ ուշադրություն է դարձնում եւ տարեցտարի ավելացնում է պետբյուջեից հատկացումները ոչ վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարն ընդլայնելու եւ առավել արդյունավետ դարձնելու ուղղությամբ։
Նախորդ 20 տարիների համեմատ այսօր Հայաստանում իրավիճակը էապես բարելավվել է, եւ ներկայումս բարձր մակարդակով մատուցվում են կարդիոլոգիական ծառայություններ սկսած ամբուլատոր պոլիկլինիկական համակարգից մինչեւ հիվանդանոցային համակարգ։ Մեր երկրում կայացել է նաեւ կարդիոլոգիական դպրոցը, իրականացվում են բավականին բարդ վիրահատություններ։ «Այդ ամենն այն հիվանդների համար են, ովքեր լավ չեն հետեւել իրենց առողջությանը եւ հայտնվել են այնպիսի վատ իրավիճակում, երբ կարիք են ունեցել բժշկական լուրջ միջամտության։ Այդ տեսանկյունից հիվանդության կանխարգելումը, դրան ուղղված միջոցները եւ այն ներդրումները, որոնք արվելու են, պետք է ապահովեն մեծ արդյունքներ, այն է՝ ավելի քիչ մարդ պետք է կարդիոլոգիական լուրջ միջամտությունների կարիք ունենա։
Շուտով ՀՀ—ում կմեկնարկի սկրինինգային ծրագիր, որի նպատակն է սիրտ–անոթային, այդ թվում՝ զարկերակային բարձր ճնշման վաղ հայտնաբերումը եւ համապատասխան միջոցառումների իրականացումը։ Դրա շնորհիվ կհայտնաբերվեն նոր հիվանդներ, որոնց հնարավորություն կտրվի վերահսկելու հիվանդությունը, առավել եւս, որ մեր երկրում առկա է զարկերակային բարձր ճնշումից հիվանդացության եւ մահացության բարձր ցուցանիշ»,–տեղեկացրեց ԱՆ փոխնախարարը՝ կոչ անելով բոլորին ավելի ուշադիր լինել սեփական առողջության հանդեպ։
ՄԱԿ—ի մշտական համակարգող, ՄԱԶԾ մշտական ներկայացուցիչ Բրեդլի Բուզետոյի խոսքով, այս տարվա արշավը հնարավորություն է տալիս կենտրոնանալ հիվանդության կանխարգելման միջոցառումների վրա, ինչի արդյունքում հիվանդության դեմ պայքարն առավել արդյունավետ կլինի։ Նման միջոցառումները հիանալի հնարավորություն են հասարակության եւ որոշում կայացնողների համար՝ խոսելու խնդրի մասին։
Բ. Բուզետոն ընդգծեց, որ քանի դեռ աշխարհի բնակչությունն աճում է եւ ծերանում, դրան զուգահեռ անառողջ ապրելակերպը, ֆիզիկական ցածր ակտիվությունը, անառողջ սննդակարգը, ծխելը, ալկոհոլի չարաշահումը եւ սթրեսներն ավելացնում են զարկերակային բարձր ճնշում ունենալու հավանականությունը։ Բարեբախտաբար, այսօր զարկերակային գերճնշումը կարելի է բուժել եւ կանխել։ Դրա համար անհրաժեշտ է վաղ հայտնաբերել եւ վերահսկել, ինչին կնպաստի հանրային լայն իրազեկումը։ «Պետությունները պետք է ունենան այնպիսի համակարգեր, որոնք կնպաստեն առողջ ապրելակերպին եւ բարձրորակ դեղամիջոցների մատչելիությանը։ Դա լուրջ խնդիր է մարդկանց համար, սակայն հաճախ մենք չենք մտածում այդ խնդրի սոցիալական ասպեկտի մասին այն դեպքում, երբ որոշ երկրներում սիրտ–անոթային հիվանդությունների առողջության համար ծախսված գումարները կազմում են ընդհանուր առողջական ծախսերի մեկ հինգերորդը։ Միլիոնավոր մարդիկ հիվանդության առաջացման վաղ շրջանում անհրաժեշտ օգնություն չեն ստանում, քանի որ այդ ծառայություններից չեն կարողանում օգտվել։ Սոցիալական տեսանկյունից արդյունքները բավականին ծանր են ինչպես մարդկանց, այնպես էլ հասարակության համար, ինչի արդյունքում մեծ թիվ են կազմում ինֆարկտները, ինսուլտները, վաղաժամ մահը, հաշմանդամությունը, անձնական եկամուտների կորուստը, բժշկական ծառայությունների համար վճարվող մեծ գումարները, ինչպես նաեւ այն ծախսատար է ազգային բյուջեների համար»,–մեկնաբանեց ՄԱԿ—ի մշտական համակարգողը։
ԱՀԿ հայաստանյան գրասենյակի ղեկավար Թաթուլ Հակոբյանն էլ ներկայացրեց մի շարք վիճակագրական տվյալներ, ըստ որոնց՝ տղամարդկանց մոտ (շուրջ 30 տոկոս) զարկերակային բարձր ճնշումն ավելի հաճախ է հանդիպում, քան կանանց։ Սակայն առանձնահատկությունն այն է, որ տղամարդկանց շրջանում ավելի բազմաթիվ են եւ շատ ռիսկի գործոնները՝ ծխախոտի, ալկոհոլի օգտագործումը, կանխարգելիչ բուժօգնության ծառայություններից հազվադեպ օգտվելը, կանանց համեմատ թույլ են սոցիալական կապերը եւ այլն։ Միեւնույն ժամանակ կանանց մոտ բարձր է հիվանդության տարածվածությունը ավելի բարձր տարիքում, իսկ տղամարդկանց շրջանում այն ավելի վաղ է արտահայտվում։ Հիվանդության տարածվածությունը բարձր է հատկապես բնակչության սոցիալապես առավել անապահով խմբերում, քանի որ առողջության կորուստը եւ անապահովությունը միմյանց հետ խիստ փոխշաղկապված են։ «Զարկերակային գերճնշման կանխարգելումը լոկ առողջապահական խնդիր չէ, այլ պահանջում է համալիր մոտեցում տարբեր ոլորտների ընդգրկմամբ։ Առողջապահության նախարարությունից բացի, մարդու կենսագործունեությանն առնչվող այլ գերատեսչություններ եւս պետք է մասնակցեն այդ գործընթացին»,— ասաց Թ. Հակոբյանը։
Բարձր զարկերակային ճնշումն արդյունավետ կարգավորելու համար մասնագետներն առաջարկում են մի շարք գործողություններ, մասնավորապես՝ առողջ սննդակարգ, կերակրի աղի սահմանափակում (օրական 5 գրամից պակաս), կանոնավոր ֆիզիկական վարժությունների կատարում, ծխախոտի օգտագործման դադարեցում, ալկոհոլի սահմանափակում, սթրեսի կառավարում։ Որոշ դեպքերում զարկերակային ճնշումը կարգավորելու նպատակով կենսակերպի փոփոխություններից զատ, անհրաժեշտ է լինում նաեւ օգտագործել համապատասխան դեղեր։
ՀՀ ԱՆ առողջապահության ազգային ինստիտուտի տնօրեն Պարունակ Զելվեյանի խոսքով, որքան բարձր է երկրի զարգացման մակարդակը, այնքան ընդհանուր մահացությունների տեսակարար կշռում մեծ է սիրտ–անոթային հիվանդություններից մահացությունը՝ կազմելով 50 տոկոսից ավելին, այսինք՝ ամեն երկրորդ մարդու մահը պայմանավորված է այդ հիվանդությամբ։ Զարկերակային բարձր ճնշումը հանդիսանում է ոչ միայն առանձին հիվանդություն, այլեւ շատ լուրջ ռիսկի գործոն ընդհանուր սիրտ–անոթային հիվանդություններից մահացության մեջ, հետեւաբար եթե ակնկալում ենք ընդհանուր մահացության նվազեցում, ապա առաջնային խնդիրներից պետք է լինի զարկերակային գերճնշման նվազեցումը։
Առողջապահության ազգային ինստիտուտի կողմից Հայաստանում, մասնավորապես՝ Երեւանում իրականացրած հետազոտությունները ցույց են տվել, որ զարկերակային գերճնշման տարածվածությունը 27—32 տոկոս է, միայն Երեւանում 200 հազար մարդ ունի խնդիր զարկերակային ճնշման հետ կապված։ Եվրոպական մի շարք երկրներում տարածվածությունը շատ ավելի բարձր է, այդ թվում՝ ՌԴ—ում, օրինակ՝ Գեմանիայում 55 տոկոս է։
Անդրադառնալով ռիսկի գործոններին՝ Պ. Զելվեյանն առանձնացրեց ֆիզիկական թերակտիվությունը եւ ոչ առողջ սննդակարգը։ Ի դեպ, Երեւանի դպրոցահասակ երեխաների շրջանում կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում արձանագրվել է, որ երեխաների մոտ 40 տոկոսի դեպքում կա ավելցուկային քաշ, որի հիմքում ընկած են հենց ֆիզիկական թերակտիվությունը եւ անառողջ սննդակարգը։
«Եթե չխթանվի առողջ ապրելակերպը, ապա ապագայում լուրջ խնդիրների առջեւ կհանգեցնի մեզ։ Ոչ պակաս կարեւոր է զարկերակային գերճնշման վերահսկումը։ Եվրոպական տարածաշրջանում 100 հիվանդից միայն 50—ը գիտեն, որ իրենց մոտ առկա է այդ խնդիրը, նրանցից 25—ն են բուժվում, իսկ բուժումն արդյունավետ է միայն 12—13—ի դեպքում»,–շեշտեց Պ. Զելվեյանը՝ նշելով, որ հիմնախնդրի մասին պետք է բարձրաձայնել եւ հանրության մեջ սերմանել այն միտքը, որ հայտնաբերելը դեռ սկիզբն է, պետք է նաեւ ճիշտ վերահսկել եւ վարել առողջ ապրելակերպ։
ԱՀԿ եվրոպական տարածաշրջանային գրասենյակը սերտորեն համագործակցում է տարածաշրջանի 53 անդամ պետությունների, ինչպես նաեւ միջազգային գործընկերների հետ՝ եվրոպական տարածաշրջանում բարձր զարկերակային ճնշման տարածվածությունը նվազեցնելու նպատակով։
Լուսինե ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ