Հոգեբան Սամվել Խուդոյանը ցեղասպանության եւ դրա հոգեբանական հետեւանքների թեմայով հրավիրված մամուլի ասուլիսի ժամանակ ասաց, որ ցեղասպանությունը մեծապես անդրադառնում է ազգային բնավորության վրա։
«Օրինակ՝ շատ հետազոտողներ մեր հայ մայրերի կողմից գերխնամքը կապում են ցեղասպանության հետ»,– ասաց նա «Ցեղասպանություն. ինչ կերպ եւ քանի սերունդ է անհրաժեշտ ցեղասպանվածի սինդրոմը հաղթահարելու համար» թեմայով ասուլիսի ժամանակ։ «Այսօր նույն վիճակն է նաեւ հրեաների մոտ, երբ անընդհատ դողում են երեխայի վրա, ինչը նշանակում է վախի կենտրոնացում։

Բացի այդ, նաեւ ազգային դեպրեսիվ գծեր են հայտնվում»,–բացատրեց նա։
Գիտական եզրույթով ձեւակերպելով՝ հոգեբանը նշեց, որ հոգեկենսաբանական ազդեցությունները ցույց են տվել, որ մարմինը հիշում է։ Ավելի փաստացի լինելու համար նա ներկայացրեց ֆրանսիացի հոգեթերապեւտներից մեկի նկարագրությունը, երբ մի ցեղից սերնդի մոտ անընդհատ պարանոցի շրջանում վերքեր եւ այլ խնդիրներ են լինում։

«Հետագայում պարզվում է, որ նրանց պապի վիզը կտրել են, եւ այդ կենսաբանական հիշողությունն իրենն արել է։ Ի՞նչն է այստեղ հետաքրքիր, որ այդ հոգեբանական վերլուծական աշխատանքը, որ գիտակցում ես, դա հանգեցնում է խնդրի, եթե ոչ լրիվ լուծմանը, ապա գոնե մասնակի կանխմանը»,–նշեց նա եւ ավելացրեց, թե շատ հաճախ մարդիկ դա չեն գիտակցում։

«Կան հետազոտություններ, օրինակ՝ մեր հայրենակից Անի Քալաջյանի հետազոտությունը, թե ինչպես սերունդների մոտ 1988թ. երկրաշարժի ժամանակ սկսել են գենոցիդի պատկերներ հայտնվել, որը ցնցող բան է»,–նշեց նա։
Հոգեբանն ուշադրություն է հրավիրում այն փաստին, որ ոչ այդքան գիտակցական, որքան ենթագիտակցական դրսեւորում է այն, որ թուրքերի նկատմամբ յուրահատուկ ոխի ու թշնամանքի զգացողություն կա, որը հոգեբանության մեջ կոչվում է «սուբլիմացիա»։

«Երբ բացասական էներգիան օգտագործում ես ինչ—որ գործողության մեջ, օրինակ՝ հակաթուրքական պայքարի մեջ, ցեղասպանության ընդունման գործողություններում։ Բայց երբ վերլուծվում են, հասկանում ես, որ դա ոչ այդքան գիտակցական, որքան ենթագիտակցական է»,–ասաց Սամվել Խուդոյանը։
«Մենք բոլորս էլ կնկատենք, օրինակ՝ հենց իմ մոտ, յուրահատուկ զզվանք կա թուրքերեն լեզվի, երաժշտության հանդեպ։ Հենց լսում եմ, սկսում եմ վատ զգալ, չնայած որ ես շփվել եմ ու դրական կողմերը գիտակցորեն ընկալում եմ, բայց այն, ինչ կա, դա արդեն գենետիկական հիշողություն է»,–բացատրեց մասնագետը։

Սամվել Խուդոյանը միաժամանակ նշեց նաեւ դրա դրական ազդեցությունը։ «Օրինակ՝ գերհարմարվողականությունը եւ դիմացկունությունը ցեղասպանությունից փրկվածների եւ նրանց սերունդների մեջ նկատվել է, որ բարձր է, եւ կյանքի դաժան պայմաններին կարող են դիմանալ եւ ավելի ճկուն գործել»,–նշեց հոգեբանը։

Սամվել Խուդոյանը նաեւ ասաց, որ գենետիկ հիշողությունն արտահայտվում է ոչ միայն ցեղասպանվածի, այլ ցեղասպանողի մեջ։ Ըստ նրա՝ թուրքերին թվում է, թե ժխտելով կարող են դուրս հանել այդ ոչ պակաս ծանր հիշողությունը։

Բժիշկ—հոգեթերապեւտ Արմեն Ներսիսյանը նկատեց, որ թեեւ ցեղասպանության հարցերը քիչ են ուսումնասիրված, բայց դատելով գիտական տվյալներից՝ «տրավմայի» հիշողությունները կարող են 50—60 տարի մնալ։ Հոգեթերապեւտը գիտական աշխատանք է կատարել «90 տարի հետո ջարդի հետեւանքները. տրամվամատիկ սթրեսային խանգարում» թեմայով եւ եկել այն եզրակացության, որ «երեւանյան» կոչվող հիվանդությունն իր մեջ Հայոց ցեղասպանության հետեւանքներն է կրում։

«Այդ փաստն ինձ հուզում էր, եւ ես սկսեցի ուսումնասիրել, թե երբ, ինչպես, ինչ ձեւով պետք է երեւան գան ախտանիշները, այսինքն՝ մենք նշանները գիտենք, որ այսպիսին պետք է լինեն, բայց իմ հետաքրքրությունները բերեցին հանգեցրին մեզ ծանոթ «երեւանյան պերիոտիկ» կամ «միջերկրածովյան ընտանեկան տենդին»։ Մենք գիտենք, որ այդ հիվանդությամբ հիմնականում հիվանդանում են արեւմտահայերի սերունդները, որը դիտվում է որպես մարմնական հիվանդություն։ Նրանց նոպաներից առաջ կամ նոպայի ընթացքում այդ ջարդի վերապրման հիշողությունները ամբողջովին կամ պատառիկներով պահպանվում են»,–երեկ հրավիրված ասուլիսին ասաց նա՝ ընդգծելով, որ դա ցեղասպանություն վերապրածների երկրորդ եւ երրորդ սերունդների դեպքում է։

«Գիտական թեզով ցույց տվեցի, որ հայկական «Երեւանյան» հիվանդության հիմքում կան հոգեկան պատճառներ։ Այսինքն՝ այդ ցավը, որ լինում է, ջարդի չարտահայտված սերունդների ապրումներն են, որի մեջ ե՛ւ դեպրեսիա է, ե՛ւ անարգանք, ե՛ւ ատելություն, ե՛ւ ագրեսիա»,—նշեց նա։

Հոգեթերապեւտը նշեց, որ դրանք բոլոր հայերի մոտ էլ ինչ—որ չափով կան։
Բացի այդ, նա ավելացրեց, որ փորձը ցույց է տվել, որ այդ հիվանդությունը բուժելի է, որովհետեւ պատճառները հոգեկան աշխարհում են։ Մինչդեռ, ըստ նրա՝ մասնագետների պնդմամբ այդ հիվանդությունը գնալով ոչ թե կորչում, այլ թափ է առնում։

«Ինչո՞ւ, որովհետեւ կյանքի բարոյահոգեբանական պայմանը խորացնում է, իսկ դրա համար թե՛ հոգեկան, թե՛ մարմնական սթրեսն է նպաստում։ Այս թեզը պետք է հասանելի լինի մեր իշխանավորներին, որ ազգի նկատմամբ գործողությունները ցավոտ չլինեն»,–նշեց նա։

Ի դեպ, հրեաների դեպքում, ըստ նրա, նույն հիշողությունները կան, բայց ի տարբերություն հայերի, դրանք Հոլոքոստի ընդունումով թեթեւացել են, ինչը դրական ազդեցություն է ունեցել ազգի առողջացման համար, մինչդեռ թուրքերի ժխտողականությունը ավելի է խորացնում հայ ազգի մեջ այդ դեպրեսիան։