Մեր երկրի արդյունաբերական քաղաքականությունն արտահանման ուղղվածություն ունի։ Էկոնոմիկայի նախարարությունն այն դիտարկում է իբրեւ զարգացման ներուժ ունեցող ոլորտների միջազգային մրցունակության բարձրացմանն ուղղված հավասարակշռված եւ փուլային միջոցառումների համախումբ, որը նպատակադրում է արտահանման աճը եւ տարատեսակացումը (դիվերսիֆիկացիա)։

Կառավարությունը հայտարարել է գիտալիքահենք տնտեսություն կառուցելու իր երկարաժամկետ ռազմավարական նպատակի մասին, ինչը շատ կարեւոր է հենց արտահանման տեսակետից եւ հենց ՀՀ—ի պարագայում, երբ սահմանները կամ փակ են, կամ ոչ լիարժեք են գործում՝ այդպիսով թանկացնելով արտահանվող ապրանքի ինքնարժեքը։ Գործադիրը նաեւ արտահանելի ուղղությունների ճյուղերն է որոշել՝ այդպիսով փորձելով աջակցել մասնավորին։ Ոլորտային վերջին քննարկումը վերաբերել է դեղագործությանն ու կենսատեխնոլոգիաներին։

Իբրեւ արտահանման ուղղվածություն ունեցող ճյուղ՝ դեղագործությունն ընտրվել է այն պարզ պատճառով, որ Հայաստանի ամենաարագ աճող արտահանման ներուժ ունեցողներից է, եւ, որ ուշագրավ է, հետաճ չի գրանցել նույնիսկ միջազգային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի տարիներին։ Արտահանվում է բնագավառի թողարկման մոտավորապես 60 տոկոսը, իսկ 2003թ. սկսած արտահանման տարեկան միջին աճը կազմել է 24 տոկոս։ Մասնավորին պետական աջակցությունը կլինի սերտիֆիկացման համակարգերի ներդրումը, որակի վերահսկողությունը, ֆինանսական մատչելիության ապահովումը եւ այլն։ Վերջինի կտրվածքով հիշեցնենք, որ պետությունն արդեն հստակ ամրագրել է, որ դեղերի շուկայում խիստ վերահսկողություն է իրականացնելու։

Քիմիական արդյունաբերության այս ենթաճյուղի զարգացումն ավելի է կարեւորվում, եթե հաշվի առնենք, որ մեծ քիմիան չի զարգանում։ «Նաիրիտն» ու Վանաձորի քիմիական համալիրը արտադրության կազմակերպման խնդիրներ ունեն, որոնք լուծելու համար պետությունը տարատեսակ ուղիներ է մտածում։ Իսկ փոքր քիմիան՝ դեղագործության ոլորտը, ճիշտ է, խնդիրներ ունի, բայց դրանք անլուծելի չեն եւ լուծման ուղիներն էլ հստակ են, ավելին՝ առաջիկա 5—7 տարիների համար էլ նախանշված են քայլերն ու հեռանկարները։
Այսպիսով, դեղագործության եւ կենսատեխնոլոգիաների ոլորտային ռազմավարությունը (այս ոլորտը ներառում է դեղերի, դեղանյութերի, սննդային հավելումների, դեղաբույսերի եւ դրանց հիմքով դեղերի արտադրությունները, ինչպես նաեւ մասնագիտացված ծառայություն մատուցող փորձագիտական եւ հետազոտական կազմակերպությունները), որը նախատեսված է իրականացնել մինչեւ 2020 թվականը, հաստատ հաջողելու է։

Տնտեսական քաղաքականության համար պատասխանատու կառույցը դրանում վստահ է, որովհետեւ դա են վկայում հետազոտությունները։ Միայն 2010թ. այս ոլորտում վաճառքի ցուցանիշը 8 մլն 800 հազար դոլար էր։ Նախորդ տարվա տվյալների համաձայն՝ ոլորտի ընկերությունները 13—ն են, այստեղ զբաղվածների թիվը 507 է։ Ի դեպ, 2010թ. արտահանման ծավալը 5 մլն 13 հազար դոլարի է եղել։ Ապրանքը հիմնականում արտահանվել է Վրաստան, Ռուսաստան, Ուզբեկստան, Բելառուս, Ուկրաինա եւ Կատար։ Արտահանման 38 տոկոսը եղել է Վրաստանի, 18 տոկոսը՝ Ռուսաստանի, 13—ը՝ Ուզբեկստանի, 6—ը՝ Բելառուսի, 5—ը՝ Ուկրաինայի եւ 4—ը՝ Կատարի բաժինը։ Թե արտահանման ծավալներով զարգացման ինչ կանխատեսումներ են անում ոլորտում, պարզ է դառնում համադրելի երկրների ցանկից։ Ըստ այդմ՝ եթե 2010թ. արտահանման ծավալներով մեզ հետ համադրելի երկրներ են Նիգերիան, Նիկարագուան եւ Ֆիջին, ապա 2015թ. համադրելի երկրներ կլինեն Էստոնիան, Ֆիլիպինները, Սաուդյան Արաբիան։

Նախարարությունում ասում են, թե այս կանխատեսումները հենց այնպես, օդից վերցված չեն, այլ հիմնված են կոնկրետ քայլերի իրագործման շնորհիվ սպասելիքներին։ 2010թ. արտադրության ծավալը 8 մլն դոլար էր, եւ այդ ժամանակ կանխատեսված էր, որ 3 տարի անց, այսինքն՝ 2013—ի ավարտին արդեն այդ 8 մլն—ը կհասնի 30—35 մլն—ի։ Արտահանումը 2010թ. 5 մլն դոլարի փոխարեն 2013թ. կհասնի 20—25 մլն դոլարի։ Տարեվերջին մենք, իհարկե, առիթ կունենանք անդրադառնալու այս թվերին, մանավանդ որ ոլորտում մտադիր են նոր շուկաներ գրավել (խոսքը Մերձավոր Արեւելքի մասին է)։ Դա թույլ կտա 2020թ. արդեն արտադրության ծավալները հասցնել 95—135 մլն դոլարի, իսկ արտահանումը՝ 75—115 մլն—ի։ Աշխատակիցների թիվը 2013թ. կանխատեսված 950—ից 2020թ. կդառնա 1600—1800։ Այս ժամանակ արդեն արտահանման ծավալներով համադրելի կլինենք Լյուքսեմբուրգի, Բելառուսի, Մարոկկոյի, Չիլիի եւ Ուրուգվայի հետ։

Հիմա՝ այս ամենին հասնելու համար ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվելու ասենք մինչեւ 2015թ.։ Օրինակ՝ ամբողջականացվելու է պատշաճ արտադրական գործունեության, բաշխման գործունեության, պատշաճ լաբորատոր գործունեության եւ դեղերի արտադրության հետ կապված այլ գործունեությունների իրավական դաշտը։ 2. Կուսումնասիրվի ակտիվ դեղագործական բաղադրիչների Հայաստանում արտադրություն հիմնելու իրագործելիությունը։ 3. Կապահովվեն ընկերությունների արտադրական հզորությունների ընդլայնման ներդրումային ծրագրերի երկարաժամկետ՝ 7 տարուց ավելի, ֆինանսավորման մեխանիզմներ։ 4. Կֆինանսավորվեն նորարարական նախագծերը։ 5.Հետազոտական դրամաշնորհներ կտրվեն ընկերություններին, հատկապես արտոնագրային դեղերի արտոնագրման ժամկետը լրանալուց հետո, դրանց հիման վրա բրենդավորված դեղեր արտադրելու համար։

Տեղեկացնենք, որ մասնավոր հատվածն էլ ոլորտի զարգացման առաջարկներ է արել պետությանը։ Ասենք՝ մասնավորն առաջարկել է պետական ուղղակի գնումներ անել հայ դեղարտադրողներից կամ՝ արտասահմանյան երկրներում հավաստագրման ծախսերը փոխհատուցել, դեղերի գրանցման ժամանակահատվածի եւ կլինիկական փորձարկումների հետ կապված պահանջները փոփոխել, աջակցել փորձագիտական լաբորատորիաների ստեղծմանը եւ այլն։ Պետությունը չի հերքում, որ այս եւ այլ առաջարկները կքննարկի եւ դրանք կներառվեն հետագա ծրագրերում։ Ի վերջո, ոլորտային զարգացման ռազմավարությունները քարացած փաստաթղթեր չեն եւ անհրաժեշտության դեպքում կարող են փոփոխվել։

Դեղագործության ներկայիս՝ համեմատաբար լավ վիճակով հանդերձ, պետությունը վստահ է, որ զարգացման տեմպերը բավարար չեն, քանի որ առկա ներուժն ավելի մեծ է։ Նախարարությունը կարծում է, որ մեր դեղարտադրողների համար շուկայի հասունության ցածր մակարդակով եւ բնակչության մեծ թվաքանակով հեռանկարային է Ուզբեկստանի շուկան։ Սակայն արժութային խիստ կարգավորումը լուրջ խոչընդոտներ է առաջացնում հայկական արտահանողների համար (վճարումների ուշացումներ)։ Օրինակելի է Վրաստանի փորձը, որի արտահանումը 2003—2010թթ. ընթացքում աճել է տարեկան 40%՝ 2010թ. հասնելով 32 մլն դոլարի։ Հիմնական շուկաները նույնպես ԱՊՀ երկրներն են։ Մասնավորապես, վրացական 3 հիմնական արտահանողները 2010թ. Ուզբեկստան են արտահանել 6 մլն դոլարի արտադրանք, այն դեպքում, երբ Հայաստանի արտահանումը կազմել է ընդամենը 0.7 մլն դոլարի, մինչդեռ կարող էր շատ ավելին լինել։

Ինչեւէ։ սկսված գործընթացը հուսադրող է. երբ խնդիրն արծարծվում է, շուկան թիրախավորելն ավելի դյուրին է դառնում եւ շուկա մտնելու ձեւերն էլ՝ ավելի հասկանալի։ Սա այն է, ինչ մենք տարիներ շարունակ ասում էինք՝ որ ազատական տնտեսահարաբերությունները չեն ենթադրում, թե պետությունը ձեռքերը պետք է լվանա ու մասնավորին թողնի խնդիրների առաջ միայնակ։ Ու եթե պետությունը համարում է, որ ինքը վատ կառավարիչ է (ինչին, իհարկե, համամիտ չենք), ուրեմն պիտի կառավարողին՝ մասնավորին լավ վերահսկող լինի ու նրան աջակից։ Միայն այս պարագայում է հնարավոր, որ պետությունը եւ ոլորտը ծրագրված զարգացնի եւ տարատեսակ լծակները բաց չթողնի։ Ի վերջո, ճիշտ վերահսկողությունը թույլ է տալիս թե՛ մասնավորին զարգանալ, թե՛ պետական բյուջեն լցնելու լրացուցիչ հնարավորություն ստեղծել։
Արմենուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ