Երեւանում երեկ մեկնարկեց չորսօրյա աշխատաժողով, որը նվիրված է Հայաստանում, Ալբանիայում եւ Վրաստանում մինչեւ հինգ տարեկան երեխաների շրջանում թերաճության խնդրին։ Աշխատաժողովը կազմակերպվել է ՀՀ կառավարության եւ ՄԱԿ—ի մանկական հիմնադրամի (ՅՈՒՆԻՍԵՖ) կողմից։ Այն նպատակ ունի միավորել երեք երկրների երեխաների սնուցման մասնագետների եւ պատասխանատուների ջանքերը՝ վերանայելու ազգային ռազմավարություններն ու ծրագրերը, վերհանելու առկա համակարգային խնդիրները եւ վերահաստատելու երեխաների իրավունքների ու բարեկեցության հարցերում ազգային հանձնառությունները։

ՅՈՒՆԻՍԵՖ—ի կողմից անցած ամիս հրապարակված «Երեխաների սնուցման բարելավումը. հասանելի առաջնահերթություն գլոբալ առաջընթացի համար» զեկույցի համաձայն՝ աշխարհում շուրջ 165 մլն երեխա տառապում է թերաճությունից, ինչը նշանակում է, որ տարիքի համեմատ նրանց հասակը շատ կարճ է։ Վաղ մանկությունն ուղեղի զարգացման համար վճռական շրջան է, երբ թերսնուցման հետեւանքները, որոնք արտացոլված են տարիքին համապատասխան ցածր հասակում, անդառնալի ազդեցություն են ունենում եւ ենթակա չեն շտկման։
Վերջին տվյալների համաձայն՝ մինչեւ հինգ տարեկան երեխաների շրջանում թերաճության տարածվածությունը Հայաստանում կազմում է 19, Ալբանիայում՝ 16 եւ Վրաստանում 12 տոկոս։

ՀՀ առողջապահության փոխնախարար Սերգեյ Խաչատրյանի խոսքով՝ աշխատաժողովին մասնակից երկրներն ունեն մի շարք ընդհանրություններ զարգացածության, առողջապահական համակարգի առումով, եւ նպատակային է երեք երկրների փորձի եւ գիտելիքների փոխանակումը խնդրի լուծման ուղղությամբ ճանապարհներ գտնելու համար։

Պետությունը մայրության եւ երեխաների համար սահմանել է առաջնահերթություն, եւ այդ ուղղությամբ իրականացվում են մի շարք ծրագրեր։ Միեւնույն ժամանակ թերաճության նվազեցման գործում պակաս կարեւոր չեն բժիշկների համապատասխան գիտելիքների առկայությունը, երիտասարդ մայրերի կրթման հարցերը եւ այլն։ Առողջապահության փոխնախարարի համոզմամբ՝ խնդրի լուծման համար անհրաժեշտ է ունենալ համապարփակ ռազմավարություն, իսկ աշխատաժողովը կնպաստի մշակելու հստակ մոտեցումներ եւ ուղիներ այդ երեւույթի դեմ պայքարում։

ՅՈՒՆԻՍԵՖ—ի հայաստանյան գրասենյակի ղեկավար Հենրիետ Արենսը ողջունեց ՀՀ կառավարության կողմից թերաճության խնդրին նվիրված աշխատաժողով կազմակերպելու նախաձեռնությունը, ինչը նաեւ միջպետական համագործակցության հիանալի դրսեւորում է։ Հ. Արենսի խոսքով՝ երեխաները յուրաքանչյուր երկրի ապագան են, այդ պատճառով թերաճ եւ թերսնուցված երեխաների բարձր ցուցանիշը կորուստ է թե՛ տվյալ հասարակության, թե՛ կոնկրետ երեխայի համար։

ՅՈՒՆԻՍԵՖ—ի Նյու Յորքի գլխամասային գրասենյակի սնուցման գծով ավագ խորհրդատու Նունե Մանգասարյանի խոսքով՝ թերսնված երեխաների զարգացածությունն ավելի քիչ է, քան վերջիններիս օպտիմալ կարողությունները։ Տվյալ դեպքում դպրոցում ավելի ցածր է լինում երեխայի առաջադիմությունը, ավելի թույլ՝ հիշողությունը, բառապաշարը նույնպես ավելի քիչ կարող է լինել։ Ապացուցված է, որ 0—5 տարեկան կարճահասակ երեխաները չափահաս տարիքում աչքի են ընկնում ավելի քիչ աշխատունակությամբ եւ քիչ են վաստակում, ինչն էլ ազդում է ազգային տնտեսության վրա։ Օրինակ՝ եթե երկիրն ունի թերաճության խնդիր, ապա ՀՆԱ—ի ցուցանիշը պակաս է 2—3 տոկոսով։

Ն. Մանգասարյանի տեղեկացմամբ՝ թերաճությունն ու թերսնուցումը կարելի է նվազեցնել «կյանքի 1000 օր» անվանումը ստացած հղիության եւ երեխայի կյանքի առաջին երկու տարիների ընթացքում մի շարք պարզ եւ ապացուցված քայլերի միջոցով։

Առաջնահերթ են հղի կանանց եւ երեխաների առողջության պահպանումը, ճիշտ խնամքը եւ սնուցումը, ինչի արդյունքում երեխայի ուղեղը կզարգանա արդյունավետ ձեւով։ Այդ հազար օրերի ընթացքում պատշաճ սնուցման միջամտությունները վճռական են պտղի եւ երեխայի սնուցման, աճի եւ ուղեղի զարգացման բարելավման հարցում։ Դրանք ստեղծում են հնարավորություններ հետագա ամբողջ կյանքի համար։ Դա է պատճառը, որ այդ շրջանը կոչվում է նաեւ «հնարավորության պատուհան»։

«Ամբողջ հարցը այն է, որ այն, ինչ կատարվում է այդ հազար օրվա ընթացքում, հնարավոր չէ հետ բերել ամբողջ կյանքի ընթացքում։ Հայաստանում, Վրաստանում եւ Ալբանիայում այդ հարցն ավելի հեշտ է կարգավորել, քանի որ շատ հաճախ թերսնուցումը պատշաճ սնուցման եւ խնամքի հարցում գիտելիքի պակասի արդյունք է։ Սնունդը կա, սակայն ծնողը չգիտի, թե որն է ճիշտ սնունդը, խնամքը։ Յոթ կարեւոր սննդի խմբեր կան, որոնք պետք է տրվեն երեխային, սակայն բնակչությունը ոչ միշտ է տեղյակ այդ ամենին։

Այդ կարեւոր սննդամթերքներից է միսը, որը պետք է երեխային տալ վեց ամսականից սկսած։ Այն պարունակում է շատ կարեւոր նյութեր, որի պակասը հանգեցնում է ցածր հեմոգլոբինի, ինչն էլ իր հերթին ազդում է ուղեղի զարգացման վրա։ Ծնողները շատ հաճախ սխալ պատկերացում ունեն երեխայի սնուցման հետ կապված, մասնավորապես մինչեւ վեց ամիսը մայրական կաթից բացի որեւէ այլ բան չի կարելի տալ, ամենասխալ քայլերից է ջուր տալը»,–ասաց Ն. Մանգասարյանը։

ՅՈՒՆԻՍԵՖ—ի տարածաշրջանային պատասխանատու, թերսնուցման գծով մասնագետ Վիլմա Թայլերի կարծիքով՝ թերաճությունը վերաբերում է ոչ միայն թերսնուցմանը, այլեւ անդրադառնում է առողջապահությանը եւ մի շարք այլ ոլորտներին։ Աշխատաժողովի ընթացքում փորձ կարվի կազմել ճանապարհային քարտեզներ այն երկրների համար, որոնք թերաճությունը ճանաչել են որպես հիմնախնդիր։

«Մեզ համար շատ կարեւոր է, որ ընդհանուր հայտարարի ենք եկել այն հարցում, թե ի՞նչ է իրենից ներկայացնում թերաճությունը, եւ ո՞րն է յուրաքանչյուր ոլորտի դերակատարությունն այն կրճատելու գործում։ Կփորձենք իրավիճակին անդրադառնալ ոչ միայն առողջապահական տեսակետից, այլեւ կքննարկենք, թե ինչպես կարող են տարբեր ոլորտների ներկայացուցիչները համագործակցել թերաճության կրճատման հարցում»,–ասաց Վ. Թայլերը՝ կարեւորելով ոչ միայն համապատասխան ծրագրերի մշակումն ու իրականացումը, այլեւ մոնիտորինգի կազմակերպումը, ինչը թույլ կտա ապահովել քայլերի արդյունավետությունը։
Թբիլիսիի պետական բժշկական համալսարանի պրոֆեսոր, դասախոս, Երեխայի զարգացման կենտրոնի տնօրեն Մայա Խերխեուլիձեն լրագրողների հետ զրույցում նշեց, որ թերաճությունն առկա է ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ՝ Վրաստանում։

Թեեւ Վրաստանում մինչեւ հինգ տարեկան երեխաների շրջանում տարիքին համապատասխան հասակի հետ մնալու ցուցանիշը շուրջ 12 տոկոս է, սակայն երբ դրան ավելանում է նաեւ անեմիան, ապա թերաճության ցուցանիշը դառնում է 22 տոկոս մինչեւ հինգ տարեկան երեխաների շրջանում եւ 24 տոկոս հղի եւ ռեպրոդուկտիվ տարիքում գտնվող կանանց շրջանում։ «Այդ ամենը բնականաբար ազդում է ամբողջ ազգի առողջության վրա։ Խնդիրը հատուկ է բոլոր երկրներին, բայց առավելագույն չափով զարգացող երկրներին, քանի որ այն պայմանավորված է նաեւ սոցիալ—տնտեսական խնդիրներով։ Ցավոք, վերջին տասը տարիներին իրականացրած միջոցառումները որեւէ էական ազդեցություն չեն ունեցել երկրում առկա ցուցանիշի վրա»,–նշեց Մ. Խերխեուլիձեն՝ հույս հայտնելով, որ աշխատաժողովը հնարավորություն կտա առավել արդյունավետ դարձնել ներկայումս Վրաստանում մշակվող ռազմավարությունը։

ՀՀ ԱՆ—ի մայրության եւ վերարտադրողական առողջության բաժնի պետ Գայանե Ավագյանը «ՀՀ»—ի հետ զրույցում նշեց, որ կարճ հասակ ունենալու հարցում տվյալ զույգի գենետիկ նախատրամադրվածությունը՝ ճարպակալման, մետաբոլիկ խանգարումների եւ այլն, ինչ—որ չափով կարող է ազդեցություն ունենալ, բայց շատ կարեւոր են եւ առաջնային ձեռքբերովի գործոնները, ապրելակերպը, սննդակարգը։ «Սննդի բուրգը պարունակում է ռացիոնալ սնուցման տարրեր, այն է՝ թե ի՞նչ եւ ի՞նչպես պետք է ուտի մարդն օրվա ընթացքում։

Դա շատ կարեւոր խնդիր է, քանի որ բազմաթիվ հիվանդություններ կարելի է կանխարգելել եւ բուժել, եթե ճիշտ օգտագործվի սննդակարգը։ Ցավոք, մենք ոչ միայն թերքաշություն ունենք, այլեւ ճարպակալում։ Դա նույնպես պայմանավորված է ոչ ճիշտ ապրելակերպով եւ սննդակարգով։ Երեխաներն ամբողջ օրը հեռուստացույցի, համակարգչի առջեւ են նստած, բակում չեն վազվզում, ակտիվ խաղեր չեն խաղում»,— մանրամասնեց Գ. Ավագյանը։
Լուսինե ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ