Հայաստանում բնակվող հաշմանդամություն եւ զարգացման խանգարումներ ունեցող հազարավոր երեխաներ ունեն երազանքներ եւ հույսեր։ Եվ ինչպես բոլոր փոքրիկները, համոզված են, որ իրենց երազանքներն իրագործվելու են։ Այդ իսկ պատճառով յուրաքանչյուր պետություն, հասարակություն, ընտանիք եւ անհատ պետք է ջանքեր չխնայի՝ ապահովելու երեխաների երազանքներն ու հույսերն իրական դարձնելու հնարավորությունը։

Երեխաների զարգացման խանգարումներն ու մանկական հաշմանդամությունը միջազգային հանրության հրատապ խնդիրներից են։ Թեեւ Հայաստանում դրանք որպես առանձին եւ բազմակողմանի ոլորտներ սկսել են ձեւավորվել բոլորովին վերջերս, սակայն դրանց ընկալումը եւ դրանց նկատմամբ մոտեցումները վերջին տասնամյակների ընթացքում էապես փոփոխվել են՝ ստանալով նոր որակ եւ հնչեղություն։ Փոփոխվել է վերաբերմունքը խնդրի նկատմամբ։ Այժմ կարեւորվում են ոչ միայն առողջական խնդիրների բացահայտումը եւ բուժումը, այլեւ երեխաների լիարժեք սոցիալական ինտեգրումն ու կյանքի համապատասխան որակի ապահովումը։

Առողջապահական ծառայություններից օգտվելու, կրթություն ստանալու եւ հետագայում աշխատանք ունենալու հնարավորություն, խտրականության եւ պիտակավորման բացակայություն, ինտեգրում հասարակությանը եւ կյանքի համապատասխան որակ. սրանք են այն խնդիրները, որոնց հաշմանդամություն ունեցող երեխաները հաճախ բախվում են զարգացող երկրներում։ Վերոհիշյալը թույլ չտալու եւ կանխարգելելու նպատակով Հայաստանում իրականացվում են տարբեր նախաձեռնություններ, որոնցից մեկն էլ «Կյանքի առողջ սկիզբ» ծրագիրն է։

Երեկ տեղի ունեցավ «Առողջ սկիզբ. Հայաստանի հաշմանդամություն ունեցող երեխաների շահերի պաշտպանություն» ծրագրի փակումը։ «Առողջ սկիզբ» ծրագիրն իրագործվել է 2006—2013 թթ. Արմավիրի, Գեղարքունիքի եւ Տավուշի մարզերի համայնքներում. «Առաքելություն Արեւելք» դանիական մարդասիրական կազմակերպության, «Արաբկիր» բժշկական համալիր—երեխաների եւ դեռահասների առողջության ինստիտուտի, «Հույսի կամուրջ» ՀԿ—ի եւ մարզերի մի շարք ՀԿ—ների կողմից Դանիայի միջազգային զարգացման գործակալության ֆինանսական աջակցությամբ։ Ծրագիրն ուղղված էր Հայաստանում հաշմանդամության կանխարգելմանը, հատուկ կարիքներ ունեցող երեխաների իրավունքների պաշտպանությանը, նրանց առողջական եւ սոցիալական վիճակի բարելավմանը, հասարակության մեջ լիարժեք ինտեգրմանը եւ հաշմանդամության նկատմամբ հանրության վերաբերմունքի փոփոխմանը։ Ծրագրի շրջանակներում իրականացվել են Արմավիրի, Գավառի եւ Իջեւանի տարածաշրջանների թիրախ համայնքների հատուկ կարիքներով երեխաների հայտնաբերում, վաղ միջամտություն եւ վերականգնողական բուժում, ինչպես նաեւ հատուկ կարիքներով երեխաների խնդիրների նկատմամբ բուժաշխատողների, ծնողների, ընտանիքի անդամների եւ համայնքների իրազեկվածության մակարդակի բարձրացում եւ համապատասխան վերաբերմունքի ձեւավորում։

Ընդհանուր առմամբ ծրագրի ընթացքում անմիջապես բնակավայրերում առաջնային զննման է ենթարկվել 3762 երեխա։ Այնուհետեւ բազմամասնագիտական թիմի կողմից մանրակրկիտ զննման է ենթարկվել 1258 երեխա։ 319 երեխա անմիջական բժշկական օգնություն է ստացել Երեւանում, 74—ը՝ վիրահատվել։ Արմավիրում, Գավառում եւ Իջեւանում կառուցվել են «Երեխայի զարգացման եւ վերականգնողական» 3 կենտրոններ եւ 3 ռեսուրս կենտրոններ՝ կոչված խթանելու զարգացման խանգարում, հաշմանդամություն ունեցող երեխաների իրավունքները, ծնողների եւ մասնագետների կրթումը։ Երեք ԵԶՎԿ—ներում առ այսօր վերականգնողական օգնություն է ստացել 721 երեխա։ Մշակվել են 2 հիմնարար գիրք, 7 ուղեցույց, 24 կրթական բուկլետ։

Ծրագրի փակման միջոցառմանը ՀՀ ԱԺ առողջապահության, մայրության եւ մանկության հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Արա Բաբլոյանը նշեց, որ «Առողջ սկիզբ» ծրագիրը ունիկալ էր. «Այն ինձ համար ուներ սկիզբ եւ չունի ավարտ, քանի որ մենք անընդհատ զարգացման եւ դինամիկ շարժման գործընթացի մեջ ենք, որպեսզի կարողանանք մեր ջանքերը ներդնել երեխաների առողջության եւ զարգացման հարցում, եւ մանավանդ այն երեխաների համար, որոնք խնդիրներ ունեն եւ կարիք ունեն միջամտության, որպեսզի կարողանան հավասար իրավունքներով մասնակցել մեր առօրյային։ Այս ծրագրի շնորհիվ ոչ միայն կարողացանք այս կամ այն մարզում ստեղծել երեխաներին օժանդակող կենտրոններ, մենք կարողացանք համակարգ ստեղծել, իսկ համակարգը չի կարող հետադարձ քայլ ունենալ»։

ՀՀ առողջապահության նախարար Դերենիկ Դումանյանը հայտնեց, որ չափազանց կարեւոր այս ոլորտը, որի թիրախը երեխաներն ու դեռահասներն են, մշտապես գտնվել է նախագահի, կառավարության, նախարարության ուշադրության ներքո. «Երեխաները յուրաքանչյուր ազգի ապագան եւ ամենամեծ հարստությունն են, որպես աշխարհի հնագույն քրիստոնյա երկիր, դարեր ի վեր առանձնահատուկ վերաբերմունք է ցուցաբերվում երեխաներին, վերաբերմունք, որը բնորոշ է նաեւ բժշկությանը. Եթե մենք փորձում ենք ամեն ինչ անել յուրաքանչյուր երեխայի համար, ապա զարգացման խանգարումներով, հաշմանդամություն ունեցող երեխաների համար ջանում ենք բազմակի անգամ անել, որպեսզի նպաստենք նրանց կյանքի որակի բարձրացմանը»։ Դումանյանը նշեց, որ նախարարությունը մշտապես աջակցել է մարզերում վերականգնողական ծառայությունների հաստատմանը ուղղված քայլերին. «Մենք աջակցել ենք նաեւ «Առողջ սկիզբ» ծրագրին, եւ ուրախ եմ, որ աշխատանքը տվել է սպասված արդյունքը»։

ՀՀ աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի նախարար Արտեմ Ասատրյանն ասաց, որ ցանկացած ծրագրի ավարտ նոր ծրագրի սկիզբ է. «Այս ծրագիրն այն կարեւոր նախաձեռնություններից է, որը գործնականում ցույց է տվել իր անհրաժեշտությունը»։ Նա ընդգծեց, որ կառավարության քաղաքականությունը համահունչ է ծրագրի բովանդակությանը։ «Վստահ եմ, որ մեր համագործակցության շրջանակներում կունենանք ավելի արդյունավետ ամբողջական համակարգ»,–ասաց նա՝ հույս հայտնելով, որ համագործակցությունը շարունակական կլինի։

Միջոցառմանը ներկա էին բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, միջազգային եւ տեղական հասարակական կազմակերպությունների, առաջատար բժշկական հաստատությունների ներկայացուցիչներ։

Լիլիթ ԱՍԱՏՐՅԱՆ