Կառավարությունը երեկվա նիստում հավանություն է տվել հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց խնամքի եւ սոցիալական սպասարկման այլընտրանքային ծառայությունների տրամադրման հայեցակարգի իրականացման միջոցառումների 2013—2017թթ. ծրագրին։

Ըստ աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի նախարար Արտեմ Ասատրյանի, նախագծի նպատակն է ստեղծել իրավական հիմքեր եւ նախատեսել հստակ միջոցառումներ հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց համար խնամքի եւ սոցիալական սպասարկման այլընտրանքային ծառայությունների ներդրման ուղղությամբ։

Ի դեպ, 2013թ. հունվարի 1—ի դրությամբ հաշմանդամություն ունեցող անձանց թիվը մեր երկրում 186384 մարդ է, որոնցից 20064—ը հաշմանդամ են ճանաչվել հոգեկան հիվանդություններից, որը կազմում է հաշմանդամների ընդհանուր թվի 10,9 տոկոսը։ Հաշմանդամ երեխաների թիվը 8078 է, որոնցից 1545—ը՝ հոգեկան առողջության եւ մտավոր խնդիրներով։

Առողջապահության նախարարության տվյալներով, Հայաստանում գործում է հոգեկան առողջության հինգ դիսպանսեր հաստատություն, իսկ հաշվառված հոգեկան հիվանդների թիվը շուրջ 45000 է։ Սոցիալական պաշտպանության համակարգում հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց խնամքի եւ սոցիալական սպասարկման համար գործում են մեկ հատուկ մասնագիտացված տուն—ինտերնատ, երեք մասնագիտացված մանկատուն։

Վարդենիսի նյարդահոգեբանական տուն—ինտերնատը, որը միակն է հանրապետությունում, շուրջօրյա խնամում է միայնակ տարեց եւ քրոնիկ հոգեկան հիվանդների, խնամվողների իրավունքներն ու շահերն է պաշտպանում, նյութական ու կենցաղային պահանջմունքները բավարարում, սոցիալ—հոգեբանական եւ բժշկական վերականգնման աշխատանքներ իրականացնում։ Տուն—ինտերնատում բնակվում է 450 մարդ։ Ներկա դրությամբ տուն—ինտերնատ ընդունվելու համար նախարարությունում հաշվառված է շուրջ 50 մարդ, սակայն համապատասխան հաստատություն չլինելու պատճառով նրանք ամիսներով շարունակում են մնալ ընտանիքներում։

«Տարիների փորձը եւ դիտարկումները ցույց են տալիս, որ հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց մի զգալի մասը, բուժման մի քանի կուրս ստանալուց հետո, այլեւս բուժման կարիք չունեն եւ ունեն միայն խնամքի ու հասարակության մեջ ինտեգրման, ինքնասպասարկման ունակությունների զարգացման եւ որոշ տարրական հմտություններ սովորելու կարիք, ինչը թույլ կտա նրանց ապրել ինքնուրույն։

Սակայն բացակայում են հստակ չափորոշիչները հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց՝ ըստ ախտորոշումների, ախտաբանական վիճակների եւ հիվանդությունների բարդության աստիճանի խմբավորելու եւ համապատասխան ծառայություններ տրամադրելու համար»,–նշեց Ա. Ասատրյանը։

Միաժամանակ, ինչպես նախարարն ասաց, հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանցից շատերն էլ դեռեւս պատրաստ չեն ապրելու ընտանիքում, ունեն հոգեբանական ու սոցիալական խնդիրներ, կամ ընտանիքի անդամներն ի վիճակի չեն հոգալու նրանց կարիքները, կամ հրաժարվում են, ոմանք էլ չունեն տուն կամ ընտանիք։

Իսկ 2004թ. Վարդենիսի տուն—ինտերնատին կից գործում է հանրապետությունում առաջին հոգեկան առողջության ցերեկային խնամքի կենտրոնը, որն այլընտրանքային, կիսաստացիոնար, արտահիվանդանոցային պայմաններում սոցիալ—հոգեբանական օգնության ծառայություններ է մատուցում մոտ 50 մտավոր եւ հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց եւ նրանց ընտանիքներին Վարդենիսի տարածաշրջանում (ք. Վարդենիս եւ շրջանի 35 գյուղ)։ Կենտրոնի նպատակն է հոգեկան խանգարումով տառապող անձանց հայտնաբերումը, վերականգնումը եւ նրանց կյանքի որակի բարելավումը։

Հոգեկան առողջության ոլորտում գործում են նաեւ ոչ պետական կազմակերպություններ, որոնք եւս կազմակերպել են համայնքային ցերեկային կենտրոններ, սակայն առկա ծառայությունները բավարար չեն հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց բազմաբնույթ սոցիալ—հոգեբանական, զբաղվածության, սոցիալ—վերականգնողական, շահերի պաշտպանության, մշակութային եւ այլ կարիքները բավարարելու համար։ Անհրաժեշտ է զարգացնել գործող կենտրոնների կարողությունները։

Այս խնդիրները, ըստ Ա. Ասատրյանի, կլուծվեն հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց՝ ըստ իրենց անհատական կարիքների, այլընտրանքային ծառայություններ տրամադրելու, գործող ծառայությունները զարգացնելու միջոցով, որոնք կնպաստեն մասնագիտացված տուն—ինտերնատների բեռնաթափմանը։

Նաեւ կստեղծվեն հոգեկան եւ մտավոր խնդիրներ ունեցող երեխաների, դեռահասների եւ տարեց մարդկանց համար շուրջօրյա խնամքի տներ, սոցիալ—հոգեբանական վերականգնման համայնքային ցերեկային կենտրոններ եւ սատարող կացարաններ։

Նախարարն ակնկալում է, որ վերոհիշյալ իրավական ակտի կիրառման դեպքում, որպես արդյունք, կունենանք հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց համար ամրագրված խնամքի եւ սոցիալական սպասարկման այլընտրանքային ծառայությունների ձեւերն ու տեսակները, որոնք առավել արդյունավետ կլուծեն հոգեկան առողջության ոլորտում առկա խնդիրները եւ կնպաստեն հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց սոցիալական ներառմանը հասարակություն։

Արդյունքում մասամբ կբեռնաթափվեն Վարդենիսի նյարդահոգեբանական տուն—ինտերնատն ու հատուկ մասնագիտացված մանկատները եւ կնվազի հատուկ հաստատություններ քաղաքացիների դիմելիությունը։
Հավելենք, որ հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց համար առաջիկա 5 տարում կստեղծվեն շուրջօրյա խնամքի տուն եւ համայնքային ցերեկային կենտրոն, կգնվի կամ կվարձակալվի առնվազն 10 բնակարան կամ մեկ առանձնատուն՝ սատարող կացարան ստեղծելու համար

Արմենուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ