Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության գնահատմամբ՝ յուրաքանչյուր տարի տասնյակ միլիոնավոր մարդիկ տառապում եւ մահանում են չափավորից մինչեւ ուժեղ ցավերով ուղեկցվող հիվանդություններից, այդ թվում՝ ձեռքբերովի անբավարարության համախտանիշի եւ քաղցկեղի վերջին փուլում գտնվող հիվանդները։ Այդպիսի հիվանդները ինչպես աշխարհի մյուս երկրներում, այնպես էլ Հայաստանում ամոքիչ խնամքի կարիք ունեն։ Հայաստանում 2010թ. իրականացված հետազոտության արդյունքների համաձայն՝ օրական ամոքիչ օգնության կարիք ունի 3200—3600 քաղաքացի։ Այդ մարդիկ չեն ստանում համարժեք ցավազրկող դեղեր, խնամք՝ դրանց նկատմամբ հսկողության եւ անբավարար մատչելիության կամ լիարժեք բացակայության պատճառով։ Չվերահսկվող ցավը ոչ միայն հիվանդ անձի եւ նրա ընտանիքի անդամների, այլեւ հանրային առողջապահության եւ ամբողջ հասարակության խնդիրն է։ Խնդրի կարեւորության գիտակցմամբ, երեկ առողջապահության նախարարությունում կազմակերպվել էր կլոր սեղան, որի ընթացքում քննարկվեցին նմանատիպ օգնությանը վերաբերող խնդիրներ։

ՀՀ առողջապահության նախարարության առողջապահական ծրագրերի եւ որակի կառավարման վարչության պետ Ծաղիկ Վարդանյանը նշեց, որ ամոքիչ օգնությունը տեւում է հիվանդության ախտորոշումից մինչեւ հիվանդի մահը, եւ այն բժշկական օգնության բազմաբաղադրիչ տեսակ է. «Ամոքիչ օգնության համատեքստում ցավի կառավարումը եւ հիվանդների ֆիզիկական եւ հոգեկան տառապանքները մեղմացնելը ծառայության երեք հիմնաքարերից մեկն են, մյուս երկուսը սոցիալ—հոգեբանական աջակցությունն է եւ ախտանշանային բուժումը»։ Նա ասաց, որ ամոքիչ բժշկության ոլորտում ներդրվել է պիլոտային ծրագիր, որը դեռեւս չի ընդգրկում Հայաստանի ամբողջ տարածքը. «Մենք դեռեւս նախապատրաստվում ենք դրա ներգրավմանը եւ ամբողջ հանրապետության տարածքում այն լուրջ ծառայության տեսակ դարձնելուն»։

2011 թվականից ՀՀ առողջապահության նախարարությունը ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ի, տուբերկուլյոզի եւ մալարիայի դեմ պայքարի գլոբալ հիմնադրամի դրամաշնորհային ծրագրերի շրջանակներում ձեւավորեց ամոքիչ բժշկական օգնություն եւ սպասարկում իրականցնող չորս պիլոտային թիմեր։ Յուրաքանչյուր թիմ բաղկացած է մեկ բժշկից եւ երեք բուժքրոջից, որը սպասարկում է տասնհինգ հիվանդի։ Ծ. Վարդանյանը տեղեկացրեց, որ հանրապետության չորս բժշկական հաստատություններում՝ ՀՀ ԱՆ պրոֆ. Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնում, Մ. Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի «Մուրացան» հիվանդանոցային համալիրում, Լոռու մարզի Վանաձորի թիվ 1 Լեւոն Արեշյանի անվան հիվանդանոցային համալիրում եւ Արարատի մարզի Արարատի բժշկական կենտրոնում իրականացվում են ամոքիչ խնամքի փորձարարական ծրագրեր՝ հիվանդների տնային խնամքի, ամբուլատոր սպասարկման, իսկ անհրաժեշտության դեպքում նաեւ հիվանդանոցային ծառայությունների մատուցման համադրումով։ Պիլոտային ծրագրում գործող ամոքիչ խնամքի մոբիլ թիմերը ամսական իրականացնում են մոտ 50 այցելություն։

Պիլոտային թիմերում ընդգրկված հիվանդներին ցավազրկման նպատակով տրամադրվում են անհրաժեշտ դեղեր եւ ցավազրկման, եւ ախտանշանային բուժման համար։ Մինչեւ այժմ պիլոտային ծրագրերում ընդգրկվել է 172 հիվանդ։ Ծրագրի արդյունքների նախնական գնահատումը ցույց է տվել հիվանդների կյանքի որակի բարելավում՝ ցավի, դեպրեսիայի եւ անհանգստության, ինչպես նաեւ շարժունակության ցուցիչներով։ Նվազել են հոսպիտալացման դեպքերը։ Բացի այդ, այս տարի ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնի կազմում բացվեց 10 մահճակալանոց ամոքիչ խնամքի հիվանդանոցային ծառայություն։

ՀՀ ԱՆ գլոբալ հիմնադրամի ծրագրերը համակարգող խմբի ղեկավար Հասմիկ Հարությունյանն ասաց, որ առաջիկայում նախատեսվում է շարունակել ամոքիչ խնամքի ծառայությունների ընդլայնմանն ուղղված աշխատանքները, վերանայել օրենսդրական դաշտը՝ բժշկական նպատակներով թմրամիջոցների եւ հոգեմետ դեղերի օգտագործման կարգի եւ պայմանների բարելավմամբ, մշակել ֆինանսավորման մեխանիզմներ, ինչպես նաեւ իրականացնել փորձարարական ծրագրերի արդյունքների համապարփակ գնահատում՝ առողջապահական համակարգի այլ հաստատություններում ամոքիչ բուժօգնության ներդրման նպատակով։ «Բժշկական նպատակներով թմրամիջոցների կիրառման կարգն ու պայմանները հստակ գոյություն չունեն այսօրվա օրենքում, եւ դա այն բարելավումն է, որ մենք պատրաստվում ենք անել»,–ասաց նա՝ նշելով, որ դա թմրամիջոցների բժշկական կիրառման եւ նաեւ չչարաշահման վրա հսկողություն սահմանելու գործընթացների միջեւ հավասարակշռություն կստեղծի։

Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնի պալիատիվ բաժանմունքի վարիչ, պալիատիվ խմբի ղեկավար Հրանտ Կարապետյանն էլ ավելացրեց, որ շահառու են ոչ միայն հիվանդները, այլեւ նրանց հարազատները, իսկ այդպես արդեն շահառուների խմբում ընդգրկվածների թիվն էապես մեծանում է։
«Բաց հասարակության հիմնադրամներ—Հայաստան» կազմակերպության հանրային առողջապահության ծրագրի համակարգող Անահիտ Պապիկյանը դրական գնահատեց օգնության տվյալ տեսակի զարգացմանն ու տարածմանն ուղղված ջանքերը, սակայն նշեց, որ դեռեւս շատ անելիքներ կան. «Դա խնդիր է մեր եւ մնացած երկրների համար, եւ ամեն ինչ պետք է անենք խնդիրը լուծելու համար»։
«Ամոքիչ բուժօգնությունը հիվանդ մարդուն կյանքի վերջում արժանապատիվ ապրելու եւ արժանապատիվ մահանալու հնարավորություն է տալիս»,–վերջում ընդգծեցին բանախոսները։

Լիլիթ ԱՍԱՏՐՅԱՆ