Ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ ամբողջ աշխարհում չարորակ նորագոյացությունների դեմ պայքարը շարունակում է լրջագույն խնդիր մնալ։ Ըստ պաշտոնական տվյալների, մեր երկրում յուրաքանչյուր տարի քաղցկեղի պատճառով անառողջ է ճանաչվում մոտ 2700 մարդ, իսկ տնտեսական վնասը կազմում է մինչեւ 70 մլն դրամ։

Վերջին տարիներին, ինչպես փաստում են մեր առողջապահական համակարգի ներկայացուցիչները, ուռուցքներով հիվանդացության մակարդակը զգալիորեն աճել է, ինչի հետեւանքով ավելացել է նաեւ մահացությունների թիվը։ Ավելի ստույգ թվեր ներկայացնելու համար նշենք, որ վերջին տասը տարիների վիճակագրությունը վկայում է, որ բնակչության շրջանում քաղցկեղով հիվանդացությունների թիվն աճել է մոտ 36, 9 տոկոսով։ Նույն ժամանակահատվածում մոտավորապես նախորդ տարեվերջին 31, 0 տոկոսով էլ աճել է բժշկական հսկողության տակ գտնվող հիվանդների թիվը՝ հասնելով՝ 32, 580—ի։


2012թ. վերջերին Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնում գրանցվել է ուռուցքային հիվանդություն ունեցող 7900 հիվանդ։ Ուռուցքային հիվանդություններ ունեցող մարդկանց թիվը վերջին տարիներին ավելանում է տարեկան շուրջ 3 տոկոսով։ Մեր երկրում, ըստ ազգային կենտրոնի հայտնած տվյալների, առավել տարածված ախտորոշումը թոքերի եւ կաթնագեղձերի քաղցկեղն է, ինչը կարող է կապված լինել սննդի որակի, շրջակա միջավայրի աղտոտվածության եւ մշտական սթրեսների հետ։

19—րդ դարի կեսերից, մասնագետների գնահատմամբ, չարորակ նորագոյացությունները համարվում են մարդկության մահվան հիմնական պատճառներից մեկը։ Սակայն այդ հիվանդությունների տեսակարար կշռի ավելացմանը զուգընթաց բժշկագիտության եւ առհասարակ գիտության զարգացումն ու առաջխաղացումը տալիս են իրենց բարենպաստ արդյունքները։ Ախտորոշման բուժման եւ նորագույն եղանակները թույլ են տալիս չարորակ հիվանդություններով տառապող հիվանդների բուժման արդյունավետությունը բարձրացնել մինչեւ 95 տոկոս առողջացման։ Այստեղ կարեւոր է նշել, որ բուժման արդյունավետության առումով կարեւոր է վաղ ախտորոշումը, ինչը, ցավոք, թերեւս Հայաստանում միշտ չէ, որ առաջնահերթություն է դիտարկվում մարդկանց շրջանում։

Հայ մասնագետների դիտարկմամբ, մեր երկրում ուռուցքային հիվանդությունների այս ցուցանիշների աճը մի քանի գործոններով է պայմանավորված, որոնցից մեկն էլ հանդիսանում է հիվանդանոցներում ոչ բավարար տեխնիկական հագեցվածությունն ու գերժամանակակից տեխնոլոգիաներին եւ սարքավորումներին տիրապետող կադրերի պակասը։
Այսօր կլինիկական պրակտիկայում լայնորեն ներդրվում են իզոտոպային հետազոտման մեթոդները։

Հաստատված է, որ որոշ ռադիոակտիվ պատրաստուկներ՝ ֆոսֆորը, յոդը, ստրոնիցիումը, ոսկին ավելի մեծ քանակությամբ կլանվում են ուռուցքային բջիջների, քան բնականոն բջիջների կողմից, որն էլ հնարավորություն է տալիս ըստ ռադիոակտիվ նյութի տեղաբաշխման հայտնաբերել ուռուցքները եւ մետաստազները։
Մինչ այժմ բնակչության շրջանում լայնորեն տարածված է քաղցկեղի անբուժելիության մասին տեսակետը։ Բժշկագիտությունը վստահեցնում է, որ ուռուցքների տեսակները հաջողությամբ կարող են բուժվել, եթե վաղ ախտորոշվեն։

Արդյունավետ բուժում՝ նորագույն տեխնոլոգիաներով

Արդեն մոտ 2 տարի է մեր երկրի առողջապահական համակարգում հիմք է դրվել մի շատ կարեւոր ծրագրի իրականացմանը, որը լուծելու է քաղցկեղի առաջացման, հետագա բուժման եւ ամենակարեւորը՝ հիվանդության կանխարգելման հետ կապված բոլոր խնդիրները։ Խոսքը վերաբերում է Հայաստանում «Ուռուցքաբանության գերազանցության հայկական կենտրոն» ստեղծելու գաղափարին, որն արդեն իրականություն է դառնում։

Ծրագրի մեկնարկն ազդարարվել է դեռեւս երկու տարի առաջ։ Կենտրոնը կառուցվում է Երեւանում՝ Աջափնյակ համայնքում գտնվող Ա. Ալիխանյանի անվան «Ազգային գիտական լաբորատորիայի» հարեւանությամբ։ Այն մի քանի գործառույթներ է իրականացնելու։ Գործելու է մոլեկուլյար եւ ճառագայթային գերժամանակակից ախտորոշման կենտրոն, որի միջոցով փորձ է արվելու բավարարել միջազգային չափանիշներին համապատասխան ուռուցքային հիվանդությունների ախտորոշումն ու արդյունավետ բուժումը։

Մասնագետների գնահատմամբ, կենտրոնի գործունեությունը թույլ կտա առաջին հերթին ախտորոշել եւ կանխարգելել հիվանդության հետագա զարգացումը եւ բացի նորագույն տեխնոլոգիաների ներդրումից եւ բուժման արդյունավետությունից, կենտրոնի կարեորագույն գործոններից է լինելու հենց հիվանդության վաղ ախտորոշումը, ինչը թույլ կտա դադարեցնել դրա հետագա զարգացումը։

Նշենք, որ միջուկային բժշկության զարգացման ուղղությամբ առաջին քայլերն արդեն ձեռնարկված են եւ, ըստ կնքված պայմանագրի, նախորդ տարվանից մեկնարկել է ծրագրի առաջին փուլը՝ ախտորոշման կենտրոնի ստեղծման շինարարական աշխատանքները։

Ընդհանուր առմամբ, այն երկարաժամկետ ծրագիր է եւ մշակվել է Հայաստանի ազգային մրցունակության հիմնադրամի, ՀՀ էկոնոմիկայի եւ առողջապահության նախարարությունների հետ համատեղ՝ պետական մասնավոր համագործակցության շրջանակներում։

Նշենք, որ ՀՀ կառավարությունը հավանություն է տվել այս գաղափարին, որը ենթադրում է մի քանի գործառույթների ներմուծում, մասնավորապես ռադիոիզոտոպների արտադրություն, պոզիտրոնային էմիսիոն տոմոգրաֆներով համալրված ախտորոշիչ կենտրոնի եւ ուռուցքաբանական կլինիկայի ստեղծում։

Կենտրոնի գործունեության նպատակն է լինելու մեր երկրում առկա ռեսուրսների վրա եւ նորագույն մոտեցումների կիրառմամբ քաղցկեղի ախտորոշման եւ բուժման կլաստերի սստեղծումն ու զարգացումը։ Հասկանալու համար, թե առհասարակ ինչ գործառույթներ է իրականացնելու կենտրոնը եւ ինչքանո՞վ է ծրագիրը հավակնոտ, զրուցեցինք Հայաստանի ազգային մրցունակության հիմնադրամի գործադիր տնօրեն Արմեն Խաչատուրյանի հետ։

Ռադիոիզոտոպների արտադրությունը՝ լավագույն ախտորոշման միջոց

Ուռուցքաբանության գերազանցության հայկական կենտրոնը մատուցելու է ռադիոիզոտոպների արտադրության, ռադիոիզոտոպային, ռադիոլոգիական եւ լաբորատոր ախտորոշման, ռադիոիզոտոպային եւ ճառագայթային, ուռուցքաբանական ներհիվանդանոցային եւ արտահիվանդանոցային վիրաբուժական, քիմիաթերապեւտիկ բուժման բարձրակարգ ծառայություններ։ Ներկայումս ավարտին են մոտենում ՀՀ պետական միջոցներով ռադիոիզոտոպների արտադրության եւ մոլեկուլյար աշխտորոշման կենտրոնի կառուցման աշխատանքները։

Այս մասնաշենքի հիմնարկեքի արարողությունն, ի դեպ տեղի է ունեցել 2012 թ. հոկտեմբերի 30—ին, որին մասնակցել է նաեւ ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը։ Նախատեսվում է, որ մինչեւ տարեվերջ այս մասնաշենքի շինարարական աշխատանքները կավարտվեն, եւ կսկսվի երկրորդ փուլի մեկնարկը։ Կենտրոնի ստեղծման կարեւորությունը մասնագետները համարում են այն, որ կառույցը հնարավորություն կտա հիվանդության դեռ վաղ փուլում գերժամանակակից սարքավորումների միջոցով ճշգրիտ ախտորոշել քաղցկեղը։ Բացի այդ, կենտրոնը լինելու է նաեւ մասնագիտական կադրերի վերապատրաստման կարեւոր հաստատություն։

Մասնագետները վկայում են, որ համաշխարհային պրակտիկայում ուռուցքաբանական հիվանդությունների ախտորոշման ու բուժման արդյունավետ մեթոդ է դիտարկվում միջուկային դեղորայքը, որն անհամեմատ ավելի անվտանգ է եւ թույլ է տալիս հայտնաբերել հիվանդությունը ամենավաղ փուլում։
Կենտրոնը հագեցած կլինի ռադիոլոգիական եւ ռադիոիզոտոպային ախտորոշման ժամանակակից սարքավորումներով, որոնց միջոցով, ըստ ցուցումների, իրականացվելու են ուռուցքի հայտնաբերման, դրանց տեղակայման եւ ծավալային չափերի, շրջակա հյուսվածքների ախտահարման աստիճանի վերաբերյալ ուսումնասիրություններ։

Կենտրոնը հագեցված կլինի համակարգչային եւ մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆներով, մամոգրաֆներով, ռենտգեն ստացիոնար եւ շարժական սարքավորումներով եւ կունենա ախտորոշման տարբեր բաժանմունքներ։ Նշենք, որ ծրագրի առաջին փուլն իրականացվում է ՀՀ պետական բյուջեի եւ բելգիական կառավարության կողմից տրամադրված վարկերի շրջանակներում։

Կանխարգելիչ գործառույթ արտահիվանդանոցային պայմաններում

Ուռուցքաբանության գերազանցության հայկական կենտրոնը, Արման խաչատուրյանի տեղեկացմամբ, իրականացնելու է այնպիսի գործառույթներ, որոնք ուղղված են լինելու օնկոլոգիական հիվանդությունների կանխարգելմանն ու վաղ հայտնաբերմանը, օնկոլոգիական հիվանդությունների լաբորատոր եւ գործիքային ախտորոշմանը ռադիոլոգիական սարքավորումներով՝ ռենտգեն, համակարգչային շերտագրություն, մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն, պոզիտրոն—էմիսիոն տոմոգրաֆիա եւ այլն։

Զրուցակցիս տեղեկացմամբ, ծրագիրն իրականացվելու է 3 հիմնական փուլերով։ Առաջին փուլը, ինչպես նշեցինք, ռադիոիզոտոպների արտադրության եւ մոլեկուլյար ախտորոշման կենտրոնի ստեղծումն է։ Երկրորդ փուլով նախատեսվում է ստեղծել ճառագայթային բուժման կենտրոն, որը կմատուցի արտահիվանդանոցային ծառայություններ։ Նախատեսվում է մասնավոր ներդրողի առկայության պարագայում ծրագրի երրորդ փուլը մեկնարկել 2014 թ.։ Այդ հատվածում արտահիվանդանոցային կենտրոնին զուգահեռ կկառուցվի քիմիաթերապիայի եւ վիրաբուժական կենտրոն՝ առնվազն 150 մահճակալներից բաղկացած։ Այստեղ արդեն կիրականացվեն օնկոլոգիական վիրահատություններ եւ հոսպիտալացված բուժում։

Կենտրոնը նորագույն մոտեցումների կիրառման շնորհիվ կարողանալու է բարձր եւ որակյալ ծառայություններ մատուցել հայ ազգաբնակչությանը։ Ծառայությունների գները կլինեն մատչելի եւ հասանելի բոլորի համար։ Հարկ է նաեւ հաշվի առնել, որ ախտորոշման արդյունքում հնարավոր կլինի վաղ շրջանում բուժում ստանալ, ինչը նաեւ ֆինանսական առումով ավելորդ ծախսեր չի պահանջի։

Ներկայումս օնկոլոգիական ծառայություններն ու բուժման ու վիրահատական ծառայությունները թանկ են այն հիվանդների համար, ովքեր արդեն հիվանդության ամենածանր փուլում են, եւ հետագա բուժումը պահանջում է թանկ դեղորայք։
Ծրագրի երկրորդ եւ երրորդ փուլերի իրականացման բյուջեն կազմում է 24—26 մլն դոլար, որից շուրջ 12, 4 մլն դոլարը նախատեսված է ճառագայթային բուժման կենտրոնի, իսկ շուրջ 12—14 մլն–ն՝ քիմիթերապիայի եւ վիրաբուժական կենտրոնի ստեղծման համար։

Հայաստանը՝ տարածաշրջանի առաջատար

Մասնագիտական գնահատականների համաձայն, ուռուցքաբանության ոլորտում Հայաստանը հավակնում է դառնալ տարածաշրջանի առաջատարը։ ՀԱՄՀ գործադիր տնօրենի համոզմամբ, կենտրոնը եզակի է լինելու ինչպես ձեւի, այնպես էլ բովանդակության տեսանկյունից։ Բացի հայ ազգաբնակչությանը ծառայություններ մատուցելու գործոնից, կենտրոնը ստեղծելու է նաեւ նախադրյալներ տարածաշրջանային այլ երկրներից բուժման նպատակով դեպի Հայաստան ուղղվող հոսքի ապահովման համար՝ խթանելով բժշկական զբոսաշրջության զարգացումը։ Ինչ վերաբերում է կադրային պատրաստվածությանը, ապա այդ նպատակով հայ մասնագետների հետ տեղեկատվության փոխանակման նպատակով մեր երկիր են հրավիրվելու այդ ոլորտի առաջատարները։

Արման Խաչատուրյանը տեղեկացրեց նաեւ, որ որակյալ ծառայություների ապահովման նպատակով իրականացվելու են բժիշկների եւ մասնագետների վերապատրաստման դասընթացներ։ Միեւնույն ժամանակ, Ա.Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիայի հետ համագործակցության շրջանակներում աշխատանքներ են տարվելու գիտահետազոտական ներուժի կիրառման, զարգացման, նորարարական ունակությունների խթանման ուղղություններով։ Ուռուցքային հիվանդությունների ախտորոշումը եւ բուժումն իրականացվելու են միջազգայնորեն լայն տարածում գտած՝ ՀՀ կողմից ընդունված ստանդարտների, բուժման ընթացակարգերի եւ մեթոդների հիման վրա։

ՀԱՄՀ—ի ներկայացուցիչը հավելեց նաեւ, որ բացի նշված գործառույթներից, կենտրոնը իրականացնելու է նաեւ բուժման օժանդակ ծառայություններ եւ անհատական մոտեցում, որը ենթադրում է միասնական խնամք եւ հոգեբանական ծրագրերի իրականացում՝ ուղղված ներքին ցնցումների վտանգի նվազեցմանը։ Ըստ Արման Խաչատուրյանի, նույնիսկ ախտորոշիչ կենտրոնի արտաքին երեսպատման գույնը հարմարեցվել է հիվանդների համար բարենպաստ միջավայր ստեղծելու գործոնի հետ։ Շինությունը կարմիր տուֆից է եւ, ըստ զրուցակցիս, նպատակ ունի ապահովել լավագույն հոգեբանական միջավայր ողջ բուժման ընթացքում։ Ըստ նախնական կանխատեսումների՝ ծրագրի առաջին փուլը՝ ռադիոիզոտոպների արտադրության մասնաշենքի կառուցումը կավարտվի տարեվերջին, որը հավանաբար լիարժեք կսկսի գործել հաջորդ տարեսկզբից։

Լուսինե ՆԱԶԱՐՅԱՆ