Ով—ով, բայց ոչ ես. եթե հնարավոր լիներ այս արտահայտության վրա խաչ դնել, ապա հենց այդպես էլ կանեինք։ Այդ համոզմունքն առավել արմատացած է հատկապես, այսպես ասած, «ամոթ» հիվանդությունների դեպքում։ Խոսքը, մասնավորապես, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ի մասին է։ Բացառելով իրենց հիվանդանալը՝ շատերը զերծ են մնում իրազեկումից եւ ստուգումից, այդպիսով առավել խոցելի դառնալով վարակի նկատմամբ։

Մինչդեռ մասնագետները հորդորում են՝ նրանք, ովքեր ներարկային ճանապարհով երբեւէ օգտագործել են թմրամիջոցներ, առանց պահպանակի ռիսկային սեռական հարաբերություն են ունեցել, երբեւէ հիվանդացել են որեւէ սեռավարակով, ունեն վիրուսային հեպատիտ՝ B կամ C, կատարել են դաջվածքներ չախտազերծված կամ կասկածելի մաքրության գործիքներով, ՄԻԱՎ—ի վերաբերյալ հետազոտվելու կարիք ունեն։

Երեկ հրավիրված ասուլիսի ժամանակ ՀՀ առողջապահության նախարարության ՁԻԱՀ—ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնի տնօրեն, պրոֆեսոր Սամվել Գրիգորյանը նշեց, որ այսօր մեծ տոկոս են կազմում արդեն հիվանդության ախտանշանների դրսեւորման փուլում ախտորոշում ստացող հիվանդները։ Գրիգորյանը մտահոգված է, որ հակառետրովիրուսային բուժման հասանելիության պայմաններում, որը ՀՀ քաղաքացիներին տրամադրվում է անվճար, ՄԻԱՎ վարակից մահացությունը մեծապես պայմանավորված է վարակի ուշ հայտնաբերումով եւ, հետեւաբար, անհրաժեշտ բուժումն ուշ սկսելով։

«Սկսած 2002թ., երբ կառավարությունը հաստատեց ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ի կանխարգելման առաջին ազգային ծրագիրը, Հայաստանը գրանցել է զգալի նվաճումներ համաճարակին հակազդման գործում։ Նշանակալի ձեռքբերում է հակառետրովիրուսային բուժման հասանելիությունը։ Դրա շնորհիվ բուժման ցուցում ունեցող բոլոր հիվանդներին ՁԻԱՀ—ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնում տրամադրվում է անվճար բուժում։ Նախաձեռնվել է նաեւ ՄԻԱՎ վարակ ունեցող մորից երեխային ՄԻԱՎ—ի փոխանցման կանխարգելման համալիր միջոցառումների իրականացում։ 2007թ. ի վեր այդպիսի կանխարգելում ստացած մայրերից ծնված երեխաների շրջանում ՄԻԱՎ վարակի որեւէ դեպք չի արձանագրվել։ 2001թ. ի վեր հանրապետությունում չի արձանագրվել նաեւ դոնորական արյան միջոցով ՄԻԱՎ—ով վարակման որեւէ դեպք»,–տեղեկացրեց նա։

Այս ամենի արդյունքում, համաձայն «Գլոբալ» հիմնադրամի կողմից իրականացվող ծրագրի երկրորդ փուլի կատարողականի պաշտոնական գնահատման տվյալների, «Հայաստանի Հանրապետությունում ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ի դեմ պայքարի ազգային ծրագրին աջակցություն» դրամաշնորհային ծրագիրն իրականացվել է գերազանց՝ արժանանալով 1 գնահատականի, ինչը նշանակում է 100%—ից բարձր կատարողական։ ՀՀ կառավարության կողմից արդեն հաստատվել է նաեւ 2013—2016թթ. ՀՀ—ում ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ին հակազդման երրորդ ազգային ծրագիրը։

Բայց մինչ ծրագիրն ավարտին հասցնելը, նախ վիճակագրությունն է ներկայացվում։
Այսպես, 2012թ. դրությամբ աշխարհում կար 35,3 մլն ՄԻԱՎ—ով ապրող մարդ։ Անցած տարվա ընթացքում ՁԻԱՀ—ից մահացել է շուրջ 1,6 մլն մարդ՝ 91 հազարը մեր տարածաշրջանում։ Նույն ժամանակահատվածում ՄԻԱՎ—ով վարակվել է 260 հազար երեխա։
Հայաստանի Հանրապետությունում մարդու իմունային անբավարարության վիրուսով վարակվածության դեպքերի արձանագրումը սկսվել է 1988 թվականից։ Այդ ժամանակվանից մինչեւ 2013թ. նոյեմբերի 29—ը ՀՀ—ում գրանցվել է ՄԻԱՎ վարակի 1586 դեպք։

ՄԻԱՎ վարակով հիվանդների ընդհանուր կազմում գերակշռում են արական սեռի ներկայացուցիչները՝ 1109 մարդ (70%)։ Իգական սեռի ներկայացուցիչների մոտ արձանագրվել է վարակի 477 դեպք (30%)։ ՄԻԱՎ վարակի 30 դեպք (2%) է արձանագրվել երեխաների շրջանում։
Հայաստանում ՄԻԱՎ վարակի փոխանցման հիմնական ուղիներն են հետերոսեքսուալ ճանապարհը (60%) եւ թմրամիջոցների ներարկային օգտագործումը (30%)։

ՄԻԱՎ վարակի դեպքերի առավելագույն թիվն արձանագրվել է Երեւանի բնակիչների շրջանում՝ 587 դեպք։ Սա կազմում է բոլոր գրանցված դեպքերի 37%—ը։ ՄԻԱՎ վարակի գրանցված դեպքերի թվով երկրորդ տեղում Շիրակի մարզն է՝ 11%։
ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ի իրավիճակի գնահատումը վկայում է, որ հանրապետությունում ՄԻԱՎ—ով ապրող մարդկանց հաշվարկային թիվը կազմում է 3500։ Դեպքերի գրանցման սկզբից ի վեր ՀՀ—ում արձանագրվել է ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ով հիվանդների մահվան 351 դեպք։

Մինչդեռ նշված բոլոր թվերը պետք է ձգտեն զրոյի։ ՁԻԱՀ—ի դեմ պայքարում հենց այդ արդյունքն է ակնկալվում։ Ու թեեւ 1988թ. դեկտեմբերի 1—ը նշվում է որպես ՁԻԱՀ—ի դեմ պայքարի համաշխարհային օր, եւ այդ առիթով բազմաթիվ միջոցառումներ են իրականացվում, այդուհանդերձ, դեռեւս շարունակում են խնդիր մնալ մարդու իրավունքների պաշտպանության, ՄԻԱՎ—ով ապրող մարդկանց նկատմամբ խարանի եւ խտրականության, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ին առնչվող ծառայություններին առավել վտանգի ենթարկվող խմբերի, մասնավորապես ԹՆՕ—ների հասանելիության, կանանց եւ աղջիկների նկատմամբ բռնության հարցերը։

Ի դեպ՝ ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելման համար տրամադրված գլոբալ միջոցները 2012թ. կազմել են 18,9 մլրդ ԱՄՆ դոլար, ինչը 3—5 մլրդ—ով պակաս է տարեկան պահանջվածից, որը 2015թ. համար կազմում է 22—24 մլրդ։

Թամարա ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ