Նախորդիվ տեղեկացրել ենք, որ, ցավոք, մեր երկրին էլ չհաջողվեց խուսափել ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ի գրոհից (մասնագետները վարակակիրների թվի շատ ու քիչ լինելու մասին տարբեր տեսակետներ են արտահայտում, բայց ինձ համար դա գրոհ է՝ հաշվի առնելով այն, թե մեկ վարակակիրը կամա թե ակամա քանի մարդու կարող է վարակել), եւ պետության համար անհրաժեշտություն դարձավ վարակին հակազդելը։ Առաջիկա երեք տարիների համար գործադիրը հակազդման նպատակով առաջնահերթ միջոցառումներ է նախատեսում։

Եվ ընդգծում է ամենակարեւորը. կանխարգելման, բուժման եւ աջակցության համընդհանուր հասանելիության ապահովումը կարեւորագույն հիմնախնդիրներից է, որովհետեւ, օրինակ, ՀՌՎ (հակառետրովիրուսային) բուժումը զգալիորեն նվազեցնում է ՄԻԱՎ—ով ապրող մարդկանց շրջանում մահացությունն ու հիվանդացությունը։ Առողջապահության նախարարության տվյալների համաձայն՝ ՀՌՎ բուժում ստացող հիվանդների շրջանում ՀՀ—ում գրանցված մահացության մակարդակը կազմում է 0.35 տոկոս, այն դեպքում, երբ ՀՌՎ բուժում չստացողների շրջանում այն 35 տոկոս է։ Ուստի՝ հարկ է քայլեր ձեռնարկել ապահովելու համար ՀՌՎ բուժման անընդհատությունն ու հասանելիությունը։

ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելման համար տարբեր տարբերակներ կան մշակված։ Ուշադրության 1—ին թիրախը ԹՆՕ—ներն են (թմրամիջոցների ներարկային օգտագործողները)։ Գործադիրը ԹՆՕ—ների շրջանում կանխարգելիչ աշխատանքներ իրականացնող կազմակերպությունների ներուժը կզարգացնի եւ կընդլայնի ԹՆՕ—ներին տրամադրվող ծառայությունների շրջանակը՝ ներառյալ վիրուսային հեպատիտներ B—ի եւ C—ի կանխարգելումն ու բուժումը։

Եվ ակնկալում է, որ 25 տոկոսով կնվազի թմրանյութերի ներարկային միջոցով վարակման նոր դեպքերի թիվը։ Ռազմավարական մեկ այլ տարբերակ է միգրանտների շրջանում ՄԻԱՎ—ի փոխանցման նվազեցումը։ Այս դեպքում էլ նախատեսվում է կանխարգելիչ աշխատանքներ անող կազմակերպությունների ներուժը զարգացնել եւ վերանայել միգրացիայի ոլորտում գործող օրենսդրությունը։ Գործադիրը վստահ է, որ կանխարգելիչ քայլերի շնորհիվ գոնե ՄԻԱՎ վարակման նոր դեպքերի թիվը չի ավելանա։ Նաեւ՝ կմեծանա ՄԻԱՎ—ի մասով հետազոտված միգրանտների թիվը՝ ծրագրի ավարտին՝ 2016թ. հասնելով առնվազն 40 տոկոսի։

Մեկ այլ տարբերակ էլ կա. խոսքը, ըստ առողջապահության նախարարության, ՄԻԱՎ—ի նկատմամբ բնակչության խոցելի խմբերի շրջանում ՄԻԱՎ—ի փոխանցման կանխարգելման մասին է։ Այս դեպքում խոցելի խմբեր են քրեակատարողական հիմնարկներում գտնվողները, փախստականները, դեռահասներն ու երիտասարդները։ Նախատեսվում է, ասենք, ՔԿՀ—ներում ուշադրությունը կենտրոնացնել մանրէազերծված ներարկիչների տրամադրման վրա, իսկ դպրոցներում էլ «Առողջ ապրելակերպ» դասընթացի դասավանդման համար ուսուցիչներ վերապատրաստել։

Այլ տարբերակի մասին էլ խոսք կա. ինչ արդեն կիրառվում է։ Խոսքը ծննդատներում ՄԻԱՎ—ի մասով հղի կանանց հետազոտություններն են։ Շրջանակը կընդլայնվի, հղիների առնվազն 90 տոկոսը կհետազոտվի ՄԻԱՎ—ի մասով։ Առողջապահության նախարարությունը հավաստում է, որ մորից երեխային ՄԻԱՎ—ի փոխանցման կանխարգելում ստացած հղիներից ծնված երեխաների շրջանում չի արձանագրվի ՄԻԱՎ—ի վարակման նոր դեպք։ Բոլոր նախազգուշական քայլերը կձեռնարկվեն, որպեսզի դոնորական արյան միջոցով ՄԻԱՎ—ով վարակման որեւէ դեպք չարձանագրվի։ Դրա համար դոնորական արյան նմուշները ՄԻԱՎ—ի վերաբերյալ 100 տոկոսով կհետազոտվեն։

Կարեւոր է, որ նոր դեպքերը կանխարգելելու համար նաեւ վարակվածների բուժման հասանելիությունն է հաշվի առնված։ Այս պարագայի միջոցառումների շարքում առաջնայինը ՄԻԱՎ վարակով հիվանդների դիսպանսերային հսկողությունն է եւ այս հսկողության համակարգի բարելավումը։ ՄԻԱՎ վարակով հիվանդների շրջանում կանոնավոր կլինիկական դիտարկում ակնցկացվի, ներառյալ՝ լիմֆոցիտների քանակի հաշվարկի եւ վիրուսային ծանրաբեռնվածության հետազոտությունները։ Այն հիվանդները, ովքեր բուժման ցուցում կունենան, նրանց ՀՌՎ բուժումը կտրամադրվի։ Առաջին շարքի դեղերով բուժման անարդյունավետության դեպքում երկրորդ շարքի ՀՌՎ դեղերով բուժում կանցկացվի։ ՀՌՎ դեղերը, թեստ—հավաքածուները, բժշկական նշանակության ապրանքներն անխափան կմատակարարվեն, որպեսզի բուժումն առանց ընդհատումների լինի։

Ինչ վերաբերում է ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ի հակազդման ծրագրի ֆինանսավորմանը։ Այս մասում էլ, տարբերակներից մեկի համաձայն, նախատեսված է ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ի ընդհանուր ծախսերում մասնավոր ոլորտի ֆինանսավորման ավելացում, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ի ընդհանուր ծախսերի՝ պետբյուջեից հատկացումների ավելացում։ Միջազգային կազմակերպություններից ֆինանսավորում ստանալու համար էլ առաջարկներ կլինեն։

Այս վիրուսը քայքայվում է մոծակի ստամոքսում

Իբրեւ ամփոփում նկատենք, որ հիմնախնդրի լուծման առաջնահերթ տարբերակը տեղեկատվությունից սկսելն է։ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ը մեր իրականությունում կա, եւ դրանից պաշտպանվելու լավագույն ձեւը տեղեկացված լինելն է։ Գոնե նախնական տեղեկացվածությունը պարտադիր է։ Օրինակ՝ պետք է իմանալ, որ, ինչպես տեղեկացնում է ՁԻԱՀ—ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնը, ՄԻԱՎ վարակը երկարատեւ ընթացքով քրոնիկ վարակային հիվանդություն է, որի հարուցիչը ՄԻԱՎ—ն է։

ՁԻԱՀ—ը ՄԻԱՎ վարակի արդեն վերջնային փուլն է, երբ ՄԻԱՎ վարակով հիվանդի մոտ ի հայտ են գալիս զանազան ախտաբանական դրսեւորումներ։ ՄԻԱՎ—ը փոխանցվում է միայն օրգանիզմի որոշակի հեղուկների միջոցով։ Այդ հեղուկներն են՝ արյունը, սերմնահեղուկը, հեշտոցային արտազատուկները, մայրական կաթը։ Վարակումը տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ վերոնշյալ հեղուկները ներթափանցում են առողջ մարդու oրգանիզմ՝ լորձաթաղանթների կամ վնասված մաշկի միջոցով։ ՄԻԱՎ—ը չի փոխանցվում համբույրի միջոցով, քանի որ թքի մեջ վիրուսի խտությունը բավարար չէ վարակվելու համար։ Առայսօր այդ ճանապարհով վարակման որեւէ դեպք աշխարհում չի արձանագրվել։ Իսկ ընկերական համբույրների ժամանակ թքի հետ շփում ընդհանրապես տեղի չի ունենում։

ՄԻԱՎ—ն այն վարակն է, որ արտաքնապես չի մատնվում։ Անհնար է պարզապես մարդուն նայելով ասել՝ վարակված է ՄԻԱՎ—ով, թե՝ ոչ, քանի որ ՄԻԱՎ—ով վարակվածները չունեն յուրահատուկ արտաքին նշաններ։ Ավելին, ՄԻԱՎ—ով վարակված մարդկանց ավելի քան երեք քառորդը չգիտի իր վարակված լինելու մասին։ Այս հիվանդության խարդավանքն էլ հենց այն է, որ ընթանում է երկարատեւ անախտանշան շրջանով (8—10 տարի), որի ընթացքում մարդն իրեն զգում է գործնականորեն առողջ եւ չի էլ կասկածում իր վարակված լինելու մասին։ Սակայն այդ ընթացքում նա վարակման վտանգի է ենթարկում յուրաքանչյուրին, ում հետ առանց պահպանակի սեռական հարաբերություն է ունենում կամ համատեղ թմրամիջոց է օգտագործում։ Վարակման պահից սկսած վիրուսն սկսում է ակտիվ բազմանալ վարակված մարդու օրգանիզմում։ Վարակվելուց հետո, 2 շաբաթից մինչեւ 3 ամսվա ընթացքում, կարող են ի հայտ գալ վարակի առաջին նշանները՝ ընդհանուր թուլություն, գլխացավ, տենդ, հազ, պարանոցային, թեւատակային ավշահանգույցների մեծացում։ Հաճախ դա սխալմամբ ընկալվում է որպես մրսածություն կամ գրիպ։ Այս ախտանշանները լուրջ գանգատներ չեն առաջացնում եւ արագ անհետանում են։

Դրանից հետո, երկար տարիներ (միջինը 8—10 տարի) ՄԻԱՎ—ով վարակված մարդը կարող է որեւէ գանգատ չունենալ, գործնականորեն իրեն առողջ եւ բժշկին դիմելու անհրաժեշտություն չզգալ։ Ավելի ուշ, երբ իմունային համակարգի գործունեությունն ընկճվում է, ի հայտ են գալիս բակտերիալ, վիրուսային, սնկային ծագման տարբեր հիվանդություններ։ Այս շրջանում իմունային համակարգը թեեւ բավական ընկճված է, սակայն օրգանիզմը դեռ պայքարում է այդ հիվանդությունների դեմ։ Երբ ՄԻԱՎ վարակն անցնում է ՁԻԱՀ—ի փուլին, երեւան են գալիս բազմաթիվ հիվանդություններ, որոնք չեն հանդիպում նորմալ իմունային համակարգ ունեցողների մոտ կամ վտանգավոր չեն նրանց համար, բայց կարող են մահացու լինել ՄԻԱՎ—ով վարակված անձի համար։ ՄԻԱՎ վարակի վերջնային շրջանում հիվանդի մոտ առկա երկրորդային հիվանդությունները ձեռք են բերում անդարձելի ընթացք, բուժումը դառնում է անարդյունավետ, եւ մի քանի ամսվա ընթացքում հիվանդը մահանում է։

Ու քանի որ ՄԻԱՎ—ը անցնում է արյան միջոցով, անհանգստացնող մեկ հանգամանք էլ կա. հնարավո՞ր է, որ ՄԻԱՎ—ն անցնի մոծակի կծելու միջոցով։ Մասնագետները դա բացառում են, քանի որ վիրուսը կարող է ապրել եւ բազմանալ միայն մարդու բջիջների մեջ ու շատ արագ քայքայվում է մոծակի ստամոքսում։

Ինչպես փակել վիրուսի ճանապարհը

Այսօր էլ շատերը թյուրիմացաբար կարծում են, որ ՄԻԱՎ—ով վարակվում են միայն «ռիսկի խմբերի» ներկայացուցիչները, իսկ մյուսները կարող են չմտահոգվել ՄԻԱՎ—ով վարակվելու հնարավոր վտանգով։ Այսպես կոչված «ռիսկի խմբերին» (համասեռամոլ տղամարդիկ, մարմնավաճառներ, թմրամոլներ) բնորոշ է «ռիսկային վարքագիծը», որը ենթադրում է ՄԻԱՎ—ով վարակվելու առավել մեծ վտանգ։

Սակայն դա չի նշանակում, թե հասարակության նվազ խոցելի վարքագիծ ունեցող անհատները չեն կարող վարակվել ՄԻԱՎ—ով։ ՄԻԱՎ—ով կարելի է վարակվել առանց պահպանակի նույնիսկ մեկ սեռական հարաբերության, թմրամիջոցի ընդամենը մեկ ներարկման, նաեւ՝ դոնորական արյան փոխներարկման, օրգանների եւ հյուսվածքների փոխպատվաստման հետեւանքով։ ՄԻԱՎ—ը կարող է փոխանցվել ՄԻԱՎ վարակ ունեցող մորից երեխային։ Սա նշանակում է, որ ՄԻԱՎ—ը կարող է ախտահարել բոլորին՝ անկախ սեռից, տարիքից, սեռական կողմնորոշումից, մասնագիտությունից։ ՄԻԱՎ—ով կարող է վարակվել ցանկացած մարդ, ով վիրուսի համար «ճանապարհ կբացի» դեպի իր օրգանիզմ։

Առավել հաճախ ՄԻԱՎ—ով վարակվում են նրանք, ովքեր չգիտեն դրա փոխանցման ուղիների մասին, դրսեւորում են ոչ անվտանգ վարքագիծ եւ չեն կիրառում կանխարգելման միջոցներ։ ՄԻԱՎ—ով չվարակվելու համար պատասխանատու եւ անվտանգ վարքագիծ պետք է դրսեւորի յուրաքանչյուր ոք, ով մտահոգված է իր առողջության պահպանմամբ։

Ցավոք, առայսօր, ըստ մեր ՁԻԱՀ—ի կենտրոնի, «ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ—ի արմատական բուժում գոյություն չունի։ Ներկայումս գոյություն ունեցող դեղամիջոցները կարող են միայն հետաձգել ՄԻԱՎ վարակի անցումը ՁԻԱՀ—ի փուլին, երկարացնել հիվանդի կյանքի տեւողությունը եւ բարելավել կյանքի որակը։ Այդ պատճառով էլ կանխարգելումն ունի կարեւոր նշանակություն։ Չվարակվելու նախապայմանն անվտանգ վարքագիծ ունենալն է»։

Արմենուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ