Ծխելը վնասակար է առողջությանը։ Թվում է՝ ծխելու վնասակարության մասին արտահայտությունը շարունակ կարդալով, լսելով՝ արդեն ինքնաբերաբար պետք է փորձենք հեռու մնալ այդ չարիքից։ Սակայն շարունակում ենք գնել ծխախոտ, ծխել ամենուր՝ ընտանիքի, մասնավորապես, երեխաների, աշխատանքային կոլեկտիվի կամ այլ մարդկանց ներկայությամբ, նրանց էլ մասնակից դարձնելով այդ գործընթացին՝ պասիվ ծխողների կարգավիճակով։ Երեխան մանկուց սովորում է ծխախոտի հոտին, ծխին, ականատես լինում հոր կամ ընտանիքի մյուս ներկայացուցչի հաճույքով «ծուխ» արձակելուն, ինքն էլ է սկսում կրկնել գործողությունը՝ ծխախոտի դերում նախ գրիչը կամ թղթից պատրաստած գլանակ օգտագործելով, այնուհետեւ աստիճանաբար դերերը լրջացնելով՝ գրենական պիտույքները կամ մյուս իրերը փոխարինելով իրական ծխախոտով։

Մեր իրականության մեջ ծխելը հատկապես արական սեռի շրջանում վերածվել է պարտադիր երեւույթի։ Եթե երեխաներն իրենց քիչ թե շատ մեծ են համարում, ուրեմն՝ «պետք է ծխեն»։ Այլ կերպ ասած՝ ծխախոտը երիտասարդների շրջանում ինքնադրսեւորման, մոդայով առաջնորդվելու միջոց է։ Բայց ժամանակի ընթացքում այն դառնում է կայուն ու անդառնալի սովորույթ։ Որպես պատճառաբանություն առաջ են բերվում կամքի ուժի բացակայությունը, դարդերը, ծխախոտով դրանց արվող դարմանները…

Բայց երբ ծխողին հարցնում ես, թե դա ի՞նչ է տալիս իրեն, պատասխանում է՝ ոչինչ, թունավորում է։ Ընդ որում, եթե դա կապված լինի անձի գիտակցության աստիճանի հետ, ապա ինչո՞ւ են ծխում հասարակության բոլոր խավերի ներկայացուցիչները՝ թե՛ հասարակ քաղաքացիները, թե՛ բժիշկները, թե՛ գիտնականները։

Ահա թե ինչու, հույսերը չեն մարում, եւ ծխելու դեմ պայքարը շարունակվում է, ու որոշակի արդյունք արդեն արձանագրվել է։ Ի թիվս մի շարք միջոցառումների՝ այս տարվանից կինո կամ հեռուստաարտադրանք թողարկելիս ծխելու գործընթացը կադրերում ցուցադրելը կարգելվի։
Առողջապահության ազգային ինստիտուտի փոխտնօրեն, ծխելու դեմ պայքարի ծրագրի համակարգող Ալեքսանդր Բազարչյանը վերջերս Աղվերանում կայացած սեմինարի ժամանակ որպես լուրջ ձեռքբերում առանձնացրեց հակածխախոտային շարժման առկայությունը, այն, որ մարդիկ ձայն են բարձրացնում իրենց իրավունքի համար. «Մենք ուզում ենք ապրել առողջ»։ Բայց ծխախոտի գները, ըստ նրա, դեռ շատ ցածր են, մինչդեռ գնային քաղաքականությունն ամենաարդյունավետ գործոններից է։

Տասնամյակներ շարունակ ծխախոտը համարվել է աննախադեպ սպառողական ապրանք հարկեր սահմանելու համար։ Այն առաջին անհրաժեշտության առարկա չէ, բայց լայնորեն սպառվում է։ Դեռ Ադամ Սմիթը 1776թ. աշխատություններից մեկում ակնարկել է. «Շաքարը, ռոմը եւ ծխախոտը, որոնք դարձել են համընդհանուր սպառման ապրանքներ, ոչ մի դեպքում կյանքի համար անհրաժեշտ չեն եւ, հետեւաբար, շատ տեղին է դրանց վաճառքից առաջացած գումարից հարկ գանձելը»։

Գնային եւ հարկային միջոցները բնակչության տարբեր խմբերի կողմից, հատկապես երիտասարդության շրջանում, ծխախոտի օգտագործման նվազեցման արդյունավետ եւ կարեւոր միջոց են։

Հետազոտությունները եւ միջազգային փորձը ցույց են տվել, որ միջին եւ ցածր եկամուտ ունեցող երկրներում գնային եւ հարկային միջամտությունների կիրառումն ավելի արդյունավետ է, քան՝ բարձր եկամուտ ունեցող երկրներում։ Օրինակ, եթե բարձր եկամուտ ունեցող երկրներում գնի 10 տոկոս աճը հանգեցնում է ծխախոտի օգտագործման 4—5 տոկոս իջեցման, ապա ցածր եկամուտ ունեցող երկրներում նմանատիպ միջամտությունը կարող է բերել ծխախոտի օգտագործման 7—8 տոկոս նվազեցման։ Դա է պատճառը, որ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը ծխախոտի օգտագործման նվազեցման համար չափազանց արդյունավետ միջոց է համարում հարկերի բարձրացման քաղաքականությունը։

Աստիճանաբար ավելի մեծ թվով երկրներ ծխախոտի բարձր հարկերը նպատակային են օգտագործում՝ ուղղված կանխարգելմանը, մասնավորապես առողջ ապրելակերպի խթանման ծրագրերի իրականացման համար։

Բժիշկ Դավիթ Պետրոսյանի խոսքերով, ծխողը զոհ է. «Նա քիչ է մտածում՝ ինչ է անում, բայց մեկ ամսվա մեջ նրա մոտ արդեն կախվածություն է ձեւավորվում եւ հետապնդում նրան։ Բավականին գիտակից մարդկանց համար տհաճ են այդ խոսակցությունները. լավ հասկանում են, բայց քանի որ ֆիզիկական կախման մեջ են, եւ ավելորդ խորհուրդը նրանց նեղում է, կարծես թե սկսում են հակադրվել»։

Նա առաջարկում է քարոզչությունը դիտարկել հետեւյալ կերպ՝ բոլորն իրավունք ունեն շնչելու մաքուր օդ։ «Ծխողին չենք ասում մի ծխի։ Հասուն մարդ ես, ինքդ քեզ այդ վնասը տուր, բայց ես իրավունք ունեմ շնչելու մաքուր օդ»,–բժիշկը մի առաջարկ եւս ներկայացնում է՝ գործընկերների առնչությամբ. բժշկի կաբինետի ցուցատախտակի վրա անվանը հավելել «ծխող», եւ քիչ այցելել ծխող բժշկին։ Վստահ է՝ եթե ծխողներին քիչ այցելենք, ապա ծխող բժիշկ գրեթե չենք ունենա։

Առողջապահության նախարարի տեղակալ Սերգեյ Խաչատրյանը կարծում է, որ եթե տասնյակ տարիներ մարդն ունի մի վարքագիծ, թեկուզ արգելող օրենքի առկայության դեպքում դա փոխելը դժվար է։ Օրենքի առկայության կարեւորության հարցում փոխնախարարն արդեն համոզվել է։ Միայն թե վստահեցնում է, որ պայքարը ոչ թե ծխող մարդու, այլ վարքագծի դեմ է։ «Եթե ամենափոքր տարիքից կարողանանք «պատվաստել», որ դա վատ բան է՝ նրանց հետագա կյանքի ընթացքում այս խնդիրները չեն առաջանա։ Եվ այս խնդիրները, որոնք մենք չենք կարողանում լուծել, իրենք իրենց կլուծվեն։ Վնասն արձանագրելով, մենք, իհարկե, սովորույթի եւ վարքագծի փոփոխության կարիք ունենք»,—իր տեսակետը հայտնեց Խաչատրյանը։

Հայաստանի մեծահասակ (16 եւ բարձր) բնակչության 25.6 տոկոսը կանոնավոր (ամենօրյա) ծխող է։ Տղամարդկանց մասնաբաժինը կազմում է 52 տոկոս, 20—65 տարեկանների շրջանում՝ 57.7 տոկոս։ Ավելին՝ ամեն օր ծխող տղամարդկանց ամենաբարձր ցուցանիշն արձանագրվել է բնակչության ամենաաղքատ խմբում՝ 67.1 տոկոս։ Դպրոցականների շրջանում ընթացիկ ծխողները կազմում են 3.5 տոկոս։ Դրա 6.1 տոկոսը տղաներն են, 1.2 տոկոսը՝ աղջիկները։

Մեկ այլ փաստ էլ՝ «Գլոբալ թայմս» թերթը վկայակոչելով «Ամերիկյան բժշկական ասոցիացիայի հանդես»—ի 2012թ. հետազոտության արդյունքները գրել է, որ Հայաստանը տղամարդկանց ծխելու ցուցանիշով երրորդն է աշխարհում։ Այսինքն՝ մեր երկիրը դասվել է աշխարհի ամենածխող երկրների շարքին։ Ըստ նույն աղբյուրի, 2012—ին Հայաստանում ծխում էր տղամարդկանց 51,5 տոկոսը, որից առաջ էին միայն Ինդոնեզիան եւ Արեւելյան Թիմորը, որտեղ տոկոսային հարաբերակցությունը, համապատասխանաբար, 57 եւ 61 է եղել։

Թամարա ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ