Կյանքը կյանք տալու համար է. բնության «օրենքն» է։ Նույն «օրենքը», սակայն, ոչ բոլորի համար է «գործում» կամ՝ բոլոր զույգերը չէ, որ կարող են երեխա ունենալ։ Պատճառները տարբեր են։ Տարբեր են նաեւ պատճառների վերացման գները, իսկ հիմա նաեւ տարբերակները։ Այդ տարբերակների շարքում, այսպես կոչված, հեքիմներն ու «նայողներն» էլ իրենց «բաժինն» ունեն։ Զույգերի մի մասը շրջանցելով բժշկությունն ու գիտությունը, օգնության է դիմում նաեւ հիշյալներին։

«Իմ միակ հորդորը՝ չդիմել հեքիմների։ Վերջիններիս միջամտություններն ավելի բարդացնում են։ Եղած խնդիրներին գումարվում են նաեւ ինֆեկցիաներ, այլ բարդություններ։ Իմ խնդրանքն է՝ դիմել բժշկական օգնության, իսկ ավելի կոնկրետ՝ մասնագիտացված հիմնարկների, որպեսզի համալիր հետազոտություն արվի, եւ պատճառներն ավելի շուտ հայտնաբերվեն»,–«ՀՀ»—ին ասաց ՀՀ առողջապահության նախարարության մայրական եւ վերարտադրողական առողջության պահպանման բաժնի պետ Գայանե Ավագյանը։

Անպտղության տարածվածության ցուցանիշը բոլոր երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում, ստացվում է ներկայացուցչական ուսումնասիրությունների միջոցով։ Այն Հայաստանում կազմում է 16.8 տոկոս։
«Համաձայն ԱՀԿ—ի, եթե անպտղության հաճախականությունը երկրում կազմում է 15 եւ ավելի տոկոս, ապա բժշկակենսաբանականից վերածվում է սոցիալ—բժշկականի ու պահանջում է միջոցառումներ պետական մակարդակով եւ կարող է ազդել երկրի ժողովրդագրական իրավիճակի վրա։ Այսօր այդ ցուցանիշը մեր երկրում ավելի ցածր է, քան՝ տարածաշրջանային երկրների համանուն ցուցանիշը»,—նշեց մայրական եւ վերարտադրողական առողջության պահպանման բաժնի պետը՝ հավելելով, որ մեր պարագայում 16.8 տոկոսը լավ աշխատանքի արդյունք է։

Անպտղության տարածվածությունը ճշտելու համար Հայաստնում երեք նպատակային հետազոտություն է արվել։ Առաջինի դեպքում (90—ական թվականներին) պարզվել է, որ կանանց շրջանում անպտղությունը կազմում է շուրջ 23 տոկոս։ Մինչդեռ տղամարդկանց շրջանում այդ ժամանակ հետազոտություն չի արվել։

Երկրորդ միջոցառումն իրականացվել է 1999—2000թթ.։ Այդ ընթացքում արձանագրվել է 31.9 տոկոս անպտղություն։ Իսկ 2008—2009թթ. կատարված վերջին հետազոտությունը ցույց է տվել, որ անպտղության տարածվածությունը մեր երկում 2 անգամ կրճատվել է՝ կազմելով ներկայիս 16.8 տոկոս ցուցանիշը։ «Բայց դեռեւս անելիքներ կան»,—խոստովանում է Գ. Ավագյանը։

Տղամարդկանց անպտղությունը մեր երկրում շուրջ 11 տոկոս է կազմում։ Ուստի կնոջն անտեղի չտանջելու համար բժիշկները ամուսնական զույգերին խորհուրդ են տալիս հետազոտվել միասին։
Քանի որ նախազորակոչային տարիքի տղաները ենթարկվում էին կոմպլեքս հետազոտման, եւ իրականացվում էր նրանց առողջացման ծրագիր, 2005թ. կազմակերպվում է նաեւ 15 տարեկան աղջիկների՝ պետության կողմից երաշխավորված պետպատվերի շրջանակներում համալիր հետազոտում, այդ թվում՝ վերարտադրողական օրգանների եւ ֆունկցիայի գնահատում։ Նպատակը մեկն է՝ մինչեւ ամուսնանալը հայտնաբերել եղած շեղումերը, բուժել եւ կանխարգելել չբերությունը։

Մասնագետները բեղմնավորման համար կարեւորում են նաեւ սնունդը։ Նրանք հորդորում են հրաժարվել «fast food»—ից, մարգարինով պատրաստված թխվածքներից, գազավորված ըմպելիքներից։
Քաղցրակերներին եւ ճարպոտ սննդի սիրահարներին խորհուրդ է տրվում սահմանափակել դրանց օգտագործումը, փոխարենը կենտրոնանալ մրգերի, բանջարեղենի, հատիկավոր կուլտուրաների վրա։ Միաժամանակ պետք է ապրել ակտիվ ֆիզիկական կենսակերպով, խուսափել սթրեսներից՝ չմոռանալով նաեւ քաշի, ալկոհոլի եւ ծխախոտի մասին։

«Առաջին երեխային ունենալու լավագույն տարիքը կնոջ համար 23—26—ն է։ Սա ամենաբեղուն շրջանն է։ Բայց այսօր մենք կնոջն օգնելու այնքան տեխնոլոգիաներ ունենք, որ նա 35—40 տարեկանում էլ կարող է բարեհաջող հղիանալ եւ ծննդաբերել»,—վստահեցնում է Ավագյանը։

Խնդիրներ ունեցող զույգերին աջակցում է նաեւ «Արագիլ» բարեգործական հիմնադրամը։ «Արագիլ» վերարտադրողական բժշկության աջակցության հիմնադրամը շահույթ ստանալու նպատակ չհետապնդող կազմակերպություն է։ Նպատակն է Հայաստանի Հանրապետությունում դեմոգրաֆիկ խնդիրների լուծմանն աջակցելը, վերարտադրողական բժշկության կազմակերպումը։
Հիմնադրամը գործում է ՀՀ առաջին տիկին Ռիտա Սարգսյանի բարձր հովանու ներքո։

Կազմակերպության աջակցությամբ էջմիածնեցի ընտանիքն այս պահին ապրում է երջանկության բերկրալի պահեր։ Երկար տարիներ անզավակ են եղել։ Սակայն աղոթքներն ու երազանքները երկար սպասեցնել չեն տվել. միանգամից եռյակ են ունեցել՝ Աննա, Դիանա, Էլեն։ Արտամարմնային բեղմնավորման ծախսերը հոգացել է «Արագիլը»։ Եռյակ աղջիկների առաջին նվերը ՀՀ առաջին տիկին, «Արագիլի» հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ Ռիտա Սարգսյանից է եղել։

Արտամարմնային բեղմնավորման միջոցով երեխա ունենալու նպատակով «Արագիլ» հիմնադրամին դիմել է 300 զույգ։ Այս մասին վերջերս կայացած ասուլիսի ժամանակ տեղեկացրել է «Արագիլ» հիմնադրամի փորձագետ Կարինե Թոխունցը. «Հիմնադրամը գործում է անապահով ընտանիքների համար, որոնց միջին ամսական եկամուտը չի գերազանցում 200 հազար դրամը։ Արդեն 300 զույգ դիմել եւ անցել է նախնական բժշկական հետազոտություն, որոնցից 100–ն ուղարկվել է տարբեր կենտրոններ։ Մյուս զույգերին չենք ուղեգրում, քանի որ սկզբից էլ հաստատել էինք, որ պետք է աշխատենք այն կենտրոնների հետ, որոնք ամենաարդյունավետն են։ Մարտին կամփոփենք վերջնական արդյունքները եւ կհրապարակենք այն կենտրոնների ցանկը, որոնք աշխատելու են հիմնադրամի հետ»։

Վերարտադրողական առողջության հայկական ասոցիացիայի նախագահ, գինեկոլոգ Էդուարդ Համբարձումյանի խոսքերով՝ Հայաստանում յուրաքանչյուր վեցերորդ զույգ տառապում է անպտղությամբ, իսկ բժշկական ծառայությունները բավականին թանկ են։ «Անպտղաբերության առաջացման պատճառները բազմաթիվ են։ Կանանց մոտ առկա է 22 պատճառ, իսկ տղամարդկանց շրջանում դրանք 18—ն են։ Միեւնույն ժամանակ, բարձր են դրանց վերացման բժշկական ծառայությունների գները։ Ստեղծվել էր պահանջարկ—առաջարկի անհավասարակշռություն. զույգերը չէին դիմում՝ ֆինանսական դժվարություններից ելնելով։ Առաջացավ «Արագիլ» հիմնադրամի ստեղծման անհրաժեշտությունը»,–ասել է Համբարձումյանը։

Մասնագետները հավատացնում են՝ մեծ է զույգերի ակտիվությունը։ Արդյունքներն էլ հաճելիորեն զարմացնում են։ Ըստ Թոխունցի, արդեն կա 22 շահառու զույգ. «Ի զարմանս մեզ՝ շատ լավ արդյունքներ են գրանցվում՝ համաշխարհային միջին վիճակագրության համեմատ։

Հիմնադրամի միջոցները գոյանում են բարեգործների կամավոր հանգանակություններից։ Առայժմ դիմող բոլոր զույգերին տրամադրվում է մեկ փորձ, քանի որ բուժման կարիք ունեցողների թվաքանակը շատ մեծ է։ Մեկ զույգի մեկ փորձի համար անհրաժեշտ է առավելագույնը 1 միլիոն 600 հազար դրամ՝ ներառյալ բժշկական միջամտությունն ու դեղորայքը։ Այդ գումարի մեջ չի մտնում նախնական հետազոտությունը՝ 150—200 հազար դրամ»։
Ի դեպ, Գայանե Ավագյանի հավաստիացմամբ, ներկայումս մշակման եւ հաստատման գործընթացում է անապահովության համակարգում 30 եւ ավելի միավոր ունեցող ընտանիքների կանանց անվճար կամ արտոնյալ պայմաններով վերարտադրողականության օժանդակ տեխնոլոգիաների կիրառման հնարավորության նպատակով ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծը։

Թամարա ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ