Գործադիրը երեկվա նիստում քննարկեց եւ հաստատեց Հայաստանում հոգեկան առողջության պահպանման եւ բարելավման 2014—2019թթ. ռազմավարությունը։
Առողջապահության նախարարի պաշտոնակատար Դերենիկ Դումանյանն ասաց, որ այս ռազմավարության անհրաժեշտությունը կար, որովհետեւ դա հնարավորություն կտա ներդնելու հոգեկան առողջության պահպանման նորարար ծառայություններ՝ հիմնվելով մատչելիության, մարդու իրավունքների հանդեպ հարգանքի եւ այլ հիմնարար սկզբունքներին։

Ոլորտի ուսումնասիրությունը վկայում է, որ խնդիրներ կան։ Այն է՝ Հայաստանում գործող հոգեկան առողջության ծառայություններն անբավարար են, եւ եղածն էլ անհաջող է ինտեգրված առաջնային բուժօգնության համակարգում։ Ներկայիս համակարգը կենտրոնացած է ստացիոնար (հիվանդանոցային) բժշկական օգնությունում։ Չկան վերապատրաստված սոցիալական աշխատողներ եւ հոգեկան առողջության ոլորտի այլ մասնագետներ, ինչը բերում է համայնքային մակարդակով ծառայությունների մատուցման հնարավորության սահմանափակման։ Հոգեբուժական օգնությունը դեռ միայն հոգեբուժական հաստատություններում է տրվում (այդ թվում՝ հիվանդանոցներ եւ սոցիալական հոգենյարդաբանական կենտրոններ)։ Բուժումը, վերականգնումը, հոգեբանությունը, վերասոցիալականացումը եւ հոգեբանա—սոցիալական աշխատանքը բավարար չափով կարգավորված չեն։ Գործնականում գոյություն չունի հոգեհիգիենա եւ հոգեպրոֆիլակտիկա։

Այս պատճառով էլ ազգային հոգեբուժական ծառայությունը բարեփոխելու անհրաժեշտություն կա, եւ այդ նպատակով էլ մշակվեց հիշյալ ռազմավարությունը։ Ըստ Դերենիկ Դումանյանի, դրա հետ կապված պետական բյուջեից լրացուցիչ ֆինանսավորում չի պահանջվում, միջոցառումները կիրականացվեն ներգրավված դոնոր կազմակերպությունների միջոցների հաշվին։

Այժմ պետական առողջապահական ծախսերի միայն 2,7%—ն է ուղղվում հոգեկան առողջությանը։ Հոգեկան առողջության ծառայությունների կենտրոնացված համակարգի պայմաններում ծախսերի առյուծի բաժինը (88%) հատկացվում է հոգեբուժական հիվանդանոցներին։ Հիմնական հոգեմետ դեղերը հասանելի են հաշվառված հիվանդների 100%—ին։ Բոլոր սուր հոգեկան խանգարումները եւ թեթեւ խանգարումների որոշ ձեւեր ներառված են պետական պատվերի փաթեթի մեջ։ Հիվանդներին ցուցաբերվող անվճար բուժումից զատ, այն անձինք, ովքեր ունեն քրոնիկ խանգարում, հաշմանդամության կենսաթոշակի տեսքով պետությունից ստանում են ֆինանսական օժանդակություն։ Դիսպանսերային ծառայություններ ստացող հիվանդների 29%—ը կանայք են, 2%—ը՝ երեխաներ եւ դեռահասներ։ Երկրում գործում են ցերեկային խնամքի ծառայություններ մատուցող հոգեկան առողջության ընդամենը 3 կենտրոններ, որոնք բոլորը նախատեսված են միայն մեծահասակների համար։ Երեխաների եւ դեռահասների ցերեկային խնամքի կենտրոններ չկան։

Հիվանդանոցային հոգեբուժական ծառայությունը Հայաստանում իրականացվում է 7 հոգեբուժական կազմակերպությունների («Հոգեբուժական բժշկական կենտրոն», «Սեւանի հոգեբուժական հիվանդանոց», «Գյումրու հոգեկան առողջության կենտրոն», «Լոռու մարզային հոգենյարդաբանական դիսպանսեր», «Սյունիքի մարզային նյարդահոգեբուժական դիսպանսեր», «Ակադեմիկոս Արսեն Հայրիյանի անվան առողջության կենտրոն», «Սթրես» հոգեկան առողջության վերականգնողական բաժանմունք), 1 տուն—ինտերնատի՝ «Վարդենիսի նյարդահոգեբանական տուն—ինտերնատի», «Արմենիա» բժշկական կենտրոնի փսիխոսոմատիկ բաժանմունքի, «Հանրապետական հակատուբերկուլյոզային դիսպանսերի» հոգեբուժական բաժանմունքի, «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի կազմում գործող մանկական հոգեբուժական դիսպանսերի, մարզերի պոլիկլինիկաների հոգեբույժի կաբինետների եւ Երեւանի որոշ պոլիկլինիկաների փսիխոթերապեւտիկ կաբինետների միջոցով։

Բոլոր կազմակերպությունները, բացի «Արմենիա»—ից եւ «Արթմեդ»—ից, պետական են եւ հիմնականում գործունեություն են ծավալում պետական պատվերի շրջանակներում (ընդհանուր՝ 1483 մահճակալ)։ Հոգեբուժական հիվանդանոցներից ոչ մեկը չի մասնագիտանում երեխաների եւ դեռահասների հարցերով։

«Հոգեբուժական ծառայությունները հիմնականում իրականացվում են պետական կազմակերպությունների միջոցով, ինչի արդյունքում գործնականում անհնար է դառնում մասնավոր ներդրումների ներգրավումը ոլորտ, իսկ պետական միջոցները ոչ միշտ են բավարար ծառայության զարգացման համար։ Միայն պետական սեկտորի առկայությունը գործնականում բացառում է նաեւ մրցակցության առկայությունը։ Հոգեսոցիալական վերականգնումը բավարար չափով ապահովված չէ հոգեբուժական հիվանդանոցներում»,—ասաց Դ. Դումանյանը։ Ավելին՝ որոշ մարզերում (Արագածոտն, Արմավիր, Վայոց ձոր, Տավուշ) հոգեբուժական ստացիոնարների բացակայությունը դժվարացնում է տվյալ մարզում մատչելի եւ որակյալ ծառայությունների մատուցումը։

Ոլորտում վիճակը պատկերացնելու համար Դ. Դումանյանը որոշ տվյալներ ներկայացրեց։

Ըստ այդմ, ՀՀ—ում հոգեբուժական ծառայության կողմից 2012 թ. դրությամբ ընդամենը հաշվառված է 44.397 հիվանդ, որից 2013թ. հուլիսի 1—ի դրությամբ հաշվառված է 20341 հաշմանդամություն ունեցող անձ, այդ թվում՝ 1602—ը՝ երեխա։ Հաշվառվածների ընդհանուր քանակից մտավոր հետամնացություն ունեն 13.528, շիզոֆրենիա, շիզոտիպիկ եւ զառանցանքային խանգարումներ՝ 12.372, օրգանական հոգեկան խանգարումներ՝ 8.240, հոգեակտիվ նյութերի օգտագործման հետ կապված հոգեկան խանգարումներ՝ 864 եւն։

Մի խոսքով, գործադիրը իրավիճակը շտկելու քայլեր կձեռնարկի որոշակի խնդիրների լուծման միջոցով, օրինակ՝ կբարելավի հոգեկան առողջության հետ առնչվող մասնագետների պատրաստման եւ վերապատրաստման կրթական համակարգը, կապահովի անցումը ինստիտուցիոնալ խնամքից համապարփակ համայնքային ծրագրերին, կինտեգրի հոգեկան առողջությունը ընդհանուր առողջության ծառայություններում, կբարձրացնի բնակչության իրազեկվածության մակարդակը հոգեկան առողջության խնդիրների շուրջ։

Արմենուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ