Յուրաքանչյուր տարի ապրիլի 17—ին աշխարհում նշվում է հեմոֆիլիայի համաշխարհային օրը։ Ըստ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության եւ Հեմոֆիլիայի համաշխարհային ֆեդերացիայի, այդ օրը հնարավորություն է ստեղծվում բարձրացնել իրազեկվածությունը արյան մակարդման գործընթացների խախտման հետ կապված ժառանգական հիվանդության մասին եւ համաշխարհային հանրության ուշադրությունը սեւեռել հիվանդության հետ կապված խնդիրներին։

Մեր երկիրը եւս անմասն չէ առողջապահական համաշխարհային այս գործընթացներից։ 2006 թվականից Հայաստանում եւս նշվում է հեմոֆիլիայի օրը։ Նշենք, որ հեմոֆիլիան ժառանգական ծանր հիվանդություններից է, որը պայմանավորված է արյան մեջ մակարդման գործոնների պակասով։ Հիվանդությունը բնութագրվում է արյան մակարդման խանգարմամբ եւ արտահայտվում է հաճախակի արյունազեղումներով հոդերում, մկաններում եւ ներքին օրգաններում։ Կենսական կարեւորություն ունեցող օրգաններում արյունազեղումները կարող են հանգեցնել մահվան, իսկ հաճախակի արյունազեղումները հոդերում հանգեցնում են վաղ հաշմանդամության։ Ախտորոշման ժամանակակից մեթոդները հնարավորություն են տալիս ախտորոշել հեմոֆիլիան դեռեւս նորածնային շրջանում։

Ինչպիսի՞ն է հեմոֆիլիայով հիվանդացության իրավիճակը Հայաստանում, որո՞նք են առկա խնդիրներն ու ձեռքբերումները, երեկ ներկայացրեցին առողջապահական ոլորտի ներկայացուցիչները։ Հետեւելով այս տարվա՝ «Արտահայտվիր եւ կատարիր փոփոխություններ» կարգախոսին, Հայաստանի արյունաբանական կենտրոնը Հեմոֆիլիայով հիվանդների հայկական ասոցիացիայի հետ համատեղ սեմինար էր կազմակերպել։

Ըստ ԱՀԿ—ի տվյալների, աշխարհում հեմոֆիլիայով տառապում է շուրջ 400 հազար մարդ։ Հայաստանում յուրաքանչյուր տարի արձանագրվում է հեմոֆիլիայով հիվանդացության 15 դեպք։ Հեմոֆիլիայի կենտրոնում այժմ հաշվառված է 250—300 հիվանդ, որոնցից 199—ը ստանում են ակտիվ բուժօգնություն։ Նրանցից 157—ը երեխաներ են։ Հիվանդացության դեպքերի կեսն ունեն ընտանեկան բնույթ։ Ժառանգականությամբ պայմանավորված հիվանդությունները առավելապես հանդիպում են տղամարդկանց շրջանում։ Վաղ տարիքից կանխարգելիչ ներարկումները թույլ են տալիս բացառել արյունահոսությունները, ներհոդային եւ մկանային արյունազեղումները, ինչպես նաեւ կանխել հաշմանդամությունը։

Հիվանդության բուժման եւ կանխարգելման առումով Հայաստանը բավական լավ դիրքերում է։ Ոլորտի ներկայացուցիչները վստահեցնում են, որ հիվանդացության ցուցանիշները միջին սանղակում են։ Արյունաբանական կենտրոնի տնօրեն Սմբատ Դաղբաշյանը տեղեկացրեց, որ բուժման արդյունավետությունը պայմանավորված է մի շարք հանգամանքներով եւ ոլորտում ունեցած մի շարք ձեռքբերումներով։ 2003 թվականից ՀՀ առողջապահության նախարարության եւ Հեմոֆիլիայի համաշխարհային ֆեդերացիայի միջեւ համաձայնագրի կնքումից հետո առ այսօր արյունաբանական կենտրոնը ստացել է հակահեմոֆիլային գործոններ։ Վերջին 6—7 տարիների ընթացքում իրականացվել են աշխատանքներ, որոնք էլ ավելի կկատարելագործեն բուժման ընթացքն ու կանխարգելումը։

Մատնանշենք այդ գործընթացներից մի քանիսը։ Մասնավորապես արյունաբանական կենտրոնում հիմնվել է հեմոֆիլիայի բաժանմունքը, մշակվել է հիվանդության ազգային ծրագիր, արտերկրում վերապատրաստում են անցել արյունաբաններ եւ լաբորանտներ, մակարդելիության լաբորատորիայում ներդրվել են արյան մակարդելիության ժառանգական հիվանդությունների ախտորոշման նոր մեթոդներ, ինչպես նաեւ հոդային բարդությունների ժամանակակից բուժման արդյունավետ եղանակ։

«Գոյություն ունեն հիվանդության սուր եւ կանխարգելիչ բուժման տեսակներ։ Այսօր ՀՀ կառավարությունը կարողանում է բավական մեծ քանակությամբ դեղորայք ձեռք բերել, որի արդյունքում կարողանում ենք բուժել բոլոր սուր դեպքերը, խոսքը արյունահոսության դադարեցման մասին է։ Մեր կառույցում ԱՆ—ի ֆինանսավորմամբ գործում է հեմոֆիլիայի կենտրոն, եւ մասնագետների միահամուռ աշխատանքների միջոցով կարողանում ենք սպասարկել եւ բուժում իրականացնել նաեւ մարզերի հեմոֆիլիկներին»,–նշեց արյունաբանական կենտրոնի տնօրենը։ Ըստ նրա, հիվանդության բուժման անհրաժեշտ դեղորայքը բավական թանկ արժե։ Մեկ հիվանդի հակահեմոֆիլային պատրաստուկի տարեկան պահանջարկի արժեքը 12—13 հազար դոլար է։ Բավական թանկ արժեն նաեւ լաբորատոր հետազոտությունները։ «Մեր մակարդման լաբորատորիան գտնվում է Համաշխարհային հեմոֆիլային ֆեդերացիայի հսկողության ներքո։

Այնտեղից յուրաքանչյուր եռամսյակը մեկ ստանում ենք փակ ծրարներով նմուշներ, որպեսզի կարողանանք ճշտել մեր լաբորատորիայի ցուցանիշները, որոնք բավական բարձր են, եւ մեր հիվանդները հեմոֆիլիայով ճշգրիտ հետազոտվում են մեր երկրում։ Այժմ արյունաբանական կենտրոնում ստեղծվելու է նաեւ բաժանմունք, որը առաջիկայում հնարավորություն է ստեղծելու իրականացնել բարդ վիրահատություններ՝ վերականգնելով նաեւ հոդերի շարժունակությունը»,–վստահեցրեց կենտրոնի տնօրենը՝ հավելելով, որ յուրաքանչյուր տարի Հայաստանում արձանագրվում է հեմոֆիլիայով նոր դեպք, որոնք հիմնականում առաջանում են երիտասարդների եւ երեխաների շրջանում։

Կենտրոնի տնօրենն ասում է, որ դեղորայքը ներկրվում է արտերկրից, որն արտադրվում է դոնորական արյան պլազմայի միջոցով։ Հետեւաբար, եթե մենք Հայաստանում կարողանանք հավաքագրել մեծաքանակ դոնարական պլազմա եւ տեղում իրականացնել դեղորայքի արտադրություն, այլեւս ներկրման անհրաժեշտություն չի ծագի։ «Ուստի հիվանդության հիմնական խնդիրը դոնորության քարոզչությունն է եւ դոնորների թվի ավելացումը, ինչը կենսական անհրաժեշտություն է՝ փրկելու հիվանդների կյանքը»,–նշեց Ս. Դաղբաշյանը։

Հեմոֆիլիայով հիվանդների հայկական ասոցիացիայի տնօրեն Տանյա Խաչատրյանն էլ հավելեց, որ իրենց հիմնական նպատակներից մեկը պրոֆիլակտիկ բուժման իրականացումն է, հետեւապես՝ հեմոֆիլիա ունեցողների շրջանում հաշմանդամության կանխարգելումը։ Այս խնդրի լուծումը տիկին Խաչատրյանը համարում է իրատեսական միայն երկու կենտրոնների համագործակցության արդյունքում։ Նրա համոզմամբ, հիվանդների շրջանում առկա պրոբլեմները հնարավոր կլինի նվազեցնել ներկրվող դեղերի խմբաքանակն ավելացնելու եւ ասոցիացիայի կողմից ցուցաբերված հումանիտար օգնության ծավալների մեծացման պարագայում։ Նշենք, որ հեմոֆիլային հիվանդների բուժումն իրականացվում է պետպատվերի շրջանակներում եւ լիովին անվճար։

Սեմինարի ավարտին արյունաբանական կենտրոնի ներկայացուցիչները ոլորտում ցուցաբերած արդյունավետ գործունեության համար պատվոգրեր հանձնեցին Հեմոֆիլիայով հիվանդների հայկական ասոցիացիայի տնօրենին եւ եւս 5 աշխատակիցների։ Ասոցիացիայի ղեկավարն ու փոխտնօրենն արժանացան նաեւ հուշամեդալների։

Լուսինե ՆԱԶԱՐՅԱՆ