Մոր եւ մանկան մահացության ցուցանիշները վերջին տարիներին բավականաչափ նվազել են՝ պայմանավորված մի շարք գործոններով։ Սովորաբար մայրական մահացության ցուցանիշները կրում են սոցիալ–տնտեսական բնույթ, եւ այդ ցուցանիշների ձեւավորման գործում իրենց անմիջական ազդեցությունն են թողնում երկրի սոցիալական պայմանները, աղքատության մակարդակը, ՀՆԱ—ի արդյունքը, առողջապահական ծախսերը, շրջակա միջավայրը, սթրեսը, անառողջ ապրելակերպը եւ վնասակար սովորույթները։ Իսկ միտումները գնահատվում են 2001 թ. ՄԱԿ—ի կողմից հազարամյակի հռչակագրի ընդունման ժամանակաշրջանից սկսած։

Ինչպիսի՞ն է մոր եւ մանկան մահացության վիճակագրությունը մեր երկրում, եւ ինչքանո՞վ ենք կարողացել մոտենալ հռչակագրով սահմանված թիրախային ցուցանիշներին։ ՀՀ առողջապահության նախարարության մոր եւ մանկան առողջության պահպանման վարչության պետ Կարինե Սարիբեկյանը երեկ լրագրողների հետ հանդիպմանը անդրադարձավ այդ ցուցանիշներին՝ հավաստելով, որ մահացության առումով էական նվազում ունենք երկրում։

Աշխարհում տարեկան մոտավորապես 8 մլն երեխա է մահանում, նրանց 2/3—ը՝ նորածնային շրջանում։ ԱՊՀ երկրների շարքում մեր ցուցանիշը բավական բարձր է՝ չորրորդ հորիզոնականում ենք՝ Բելառուսից, Ռուսաստանից, Ուկրաինայից հետո։

Մայրական մահացությունը ծննդաբերության եւ հղիության ընթացքում առաջ եկած մահն է, որը տեղի է ունենում ուղղակի եւ անուղղակի պատճառներով՝ մանկաբարձական եւ ախտաբանական։ Մանկաբարձական խնդիրները ծագում են սովորաբար հղիության շրջանում՝ կապված առկա բարդությունների եւ ծննդաբերական ու հետծննդյան խնդիրների հետ։ Իսկ ախտաբանական պաթոլոգիաները կարող են կնոջ մոտ մահվան պատճառ դառնալ՝ կախված մինչ հղիության շրջանում առկա սրտանոթային, ուռուցքների, էնդոկրին եւ այլ հիվանդությունների հետ։ «Մայրական մահացության ցուցանիշը ընդգծված նվազման միտումներ ունի»,–փաստեց Կարինե Սարիբեկյանը՝ նշելով, որ այս ուղղությամբ վիճակագրությունը հաշվառվում է 100 հազար ծնունդի նկատմամբ։ Իսկ ըստ հռչակագրի սահմանման, մայրական մահացության տոկոսը այն կանանց թիվն է, որոնք մահացել են հղիության կամ ծնունդը ընդունելու հետ կապված խնդիրներից (դժբախտ պատահարները կամ պատահականությունները բացառվում են)՝ հղիության կամ ծննդաբերության կամ հղիությունը ընդհատելուց 42 օրվա ընթացքում՝ անկախ հղիության տեւողությունից 100.000 կենդանածինների հաշվով։

Վերջին եռամյա ցուցանիշներով Հայաստանը ունեցել է 40 մայրական մահ՝ 100.000—ից, որը 2—3 անգամ նվազել է վերջին 3 տարիներին։ 2011թ. գրանցվել է մայրական մահացության 4 դեպք, 2012—ին՝ 10, 2013՝ 8, իսկ այս տարվա առաջին կիսամյակի տվյալներով՝ 1 մահացության դեպք։

Համեմատության համար տկն. Սարիբեկյանը մատնանշեց, որ ԱՊՀ երկրներում մայրական մահացության միջին ցուցանիշը 29,3 է (100 հազար կենդանի ծնունդի նկատմամբ), Հայաստանում՝ 19,2 է։ Ըստ հռչակագրով նախատեսված թիրախային կետերի, մինչեւ 2015թ.՝ 1990 թվականի համեմատ, պետք է կրճատել մայրական եւ մինչեւ 5 տարեկան երեխաների մահացության մակարդակը 2—3 քառորդով։ 1990–ից հռչակագրով առաջարկվում է հաշվառել ծննդաբերությունից հետո 6 շաբաթից մինչեւ 1 տարի ժամանակահատվածում գրանցված մայրական մահացության դեպքերը եւ որպես թիրախ՝ բարելավել մայրական առողջությունը։

Կ. Սարիբեկյանի ներկայացրած տվյալների համաձայն, նվազել են նաեւ մանկական մահացության դեպքերը՝ 1000 կենդանի ծնունդի նկատմամբ։ Ծնունդների թիվը վերջին տարիներին տատանվում է տարեկան 42—43 հազարի սահմաններում։

Այս ցուցանիշների նվազման միտումները, ըստ բանախոսի, փաստում են ոչ միայն ազգային վիճակագրական պաշտոնական տվյալները, այլեւ միջազգային փորձագիտական գնահատականները։ Այս տարվա առաջին երեք ամիսներին գրանցվել է մանկական մահացության 81 դեպք (0—1 տարեկան)։ «Ցանկացած մանկական մահացության դեպք սոսկալի է, բայց կարողացել ենք այնպես անել, որ 90—ական թվականների համեմատ այդ դեպքերի թիվը 4000—ից հասնի 400—ի։

Շուրջ 10 անգամ կրճատվել է մանկական մահացության ցուցանիշը։ Մեր թիրախն է մինչեւ 2015 թվականի վերջը մայրական մահացության ցուցանիշը հասցնել 13—ից ներքեւ, իսկ մանկական մահացության ցուցանիշը՝ մինչեւ հինգ տարեկան երեխաների դեպքում 10—ից ներքեւ, հինգ տարեկանից ցածր՝ 8 պրոմիլեից ներքեւ»,— նշեց Կ. Սարիբեկյանը։ Հայաստանում մանկական մահացության ցուցանիշը նախորդ տարի եղել է 9,8 պրոմիլե, որը բավական ցածր ցուցանիշ է։ «Եթե կարողանանք այս տարի եւս 1 մեկ պրոմիլեով նվազեցնել այն, ապա մինչեւ 2015 թ. նպատակային մեր ցուցանիշը կլինի 8 պրոմիլեից ներքեւ»,–տեղեկացրեց առողջապահության նախարարության մոր եւ մանկան առողջության պահպանման վարչության պետ Կարինե Սարիբեկյանը։

Ըստ նրա, ամենազարգացած երկրներում էլ են լինում մայրական, մանկական մահացության դեպքեր, սակայն միաժամանակ հավելում է. «Մենք պետք է շարունակենք մեր ջանքերն ուղղել մայրական մահացության դեպքերի նվազեցմանը, քանի որ փոքր երկրի պայմաններում մեր տեղեկատվական դաշտը բաց է, եւ ցանկացած դեպք ստանում է հասարակական հնչեղություն։ Ցանկացած դեպքի շուրջ նախարարությունը ձեռնարկում է միջոցառումներ, սրտացավություն է դրսեւորում այդ ընտանիքների նկատմամբ եւ իրենց կողքին է նաեւ մասնագիտական առումով, որպեսզի բոլոր դեպքերը վերլուծվեն եւ տրվեն պատշաճ գնահատականներ։ Ցանկացած պատահար մեզ համար ողբերգություն է, եւ այն միայն մի կնոջ մահ չէ։ Որեւէ բժիշկ չի ցանկանում, որ մահ գրանցվի, ծանր է իր համար էլ»։

Լուսինե ՆԱԶԱՐՅԱՆ