Հիվանդությունների տարածվածության եւ մահացության ուսումնասիրություններն ապացուցում են, որ մեր երկրի բնակչության շրջանում առավել տարածված են ոչ վարակիչ հիվանդությունները։ Եվ դրանք կազմում են ՀՀ—ում գրանցվող բոլոր մահերի մոտ 90%—ը (սրտանոթային հիվանդություները 48%, չարորակ նորագոյացություները 19,9%, մարսողական օրգանների հիվանդությունները՝ 6,3%, շնչառական օրգանների հիվանդությունները՝ 6,0%, վնասվածքներն ու թունավորումները՝ 4,9% եւ շաքարային դիաբետը 4,8%։

Հիվանդացության, նաեւ նշված հիվանդություններից առաջացած վաղաժամ մահերի մի զգալի մասը հնարավոր է կանխել առողջ կենսակերպի շնորհիվ։

Կառավարությունը երեկ քննարկեց եւ հավանության արժանացրեց առողջ ապրելակերպի խթանման ռազմավարական ծրագիրն ու դրա կատարումն ապահովող միջոցառումների ցանկը։ Սրա ընդունման անհրաժեշտությունը, ըստ առողջապահության նախարար Արմեն Մուրադյանի, պայմանավորված է բնակչության առողջ ապրելակերպի խթանման նոր մոտեցումների ներդրման անհրաժեշտությամբ, ինչը կբերի ոչ վարակիչ հիվանդությունների, վաղաժամ մահացության ու հիվանդացության նվազեցմանը, կնպաստի հոգեկան առողջության բարելավմանը, տրավմատիզմի նվազեցմանը։

Խնդիրների մասին ավելի լավ պատկերացում տալու համար նախարարը ներկայացրեց վիճակը։ Ըստ այդմ, վիճակագրության համաձայն՝ ՀՀ—ի 15 տարեկան եւ բարձր տարիքի բնակչության շրջանում առավել տարածված են ծխախոտի օգտագործումը՝ 24% (ըստ սեռային բաշխվածության՝ տղամարդիկ՝ 52%, կանայք՝ 2,3%), գիրությունն ու ճարպակալումը՝ 49%, ֆիզիկական թերակտիվությունը՝ 17.5%, ոգելիցի օգտագործումը՝ 8.2%, (տղամարդկանց մոտ՝ 15%)։ ՀՀ—ում, ըստ 2008թ. Առողջապահության տեղեկատվական վերլուծական հանրապետական կենտրոնի, բնակչության 56%—ը տառապում է հավելյալ քաշից ու ճարպակալումից։ Հայաստանի բնակչության ավելորդ քաշ ունեցող տղամարդկանց քանակը կազմել է 51.8%, իսկ կանանց շրջանում այդ ցուցանիշը կազմել է 45.8%, իսկ ավելորդ քաշի եւ ճարպակալման ցուցանիշը 40—49 տարիքային խմբում կազմել է 69%, 50—59 տարիքային խմբում՝ 67.1% եւ 60—69 տարիքային խմբում՝ 72.3%։

Երեւանի 20 դպրոցներում դեռահասների շրջանում իրականացված հետազոտությունները պարզել են, որ դպրոցահասակների 5,8%—ը գեր է, իսկ 13%—ն ունի ավելորդ քաշ։ Անառողջ սնուցումը՝ չափից շատ հագեցած ճարպերի, տրանս—ճարպաթթուների, ազատ շաքարի, աղի եւ քիչ քանակությամբ թարմ մրգերի ու բանջարեղենի օգտագործումը ոչ վարակիչ հիվանդությունների (ճարպակալում, սիրտ—անոթային հիվանդություններ, շաքարային դիաբետ, սակավարյունություն, վահանաձեւ գեղձի հիվանդություններ, չարորակ նորագոյացություններ եւն) առաջացման ռիսկի առաջատար գործոններից են։
Ի դեպ, միջազգային փորձը վկայում է, որ անառողջ սնուցման սահմանափակումը, ըստ էության, առողջ ապրելակերպի ուղղություններից մեկն է։ Եվ այդ սահմանափակման միջոցառումներն ընդգրկվել են առողջ ապրելակերպի խթանմանն ուղղված ռազմավարական ծրագրի նախագծում (խնդրին «ՀՀ»—ն մասնակիորեն անդրադարձել է այսպես ասած, արագ սննդի տեսակետից, որ ներթափանցած «մշակույթ» է)։

Համենայնդեպս, առողջապահության նախարարն ակնկալում է, որ վարքագծային ռիսկերին ենթարկվող անձանց թվաքանակի նվազեցումն ու առողջ ապրելակերպ վարող անձանց թվաքանակի մեծացումը նպատակային քաղաքականություն է, որն իրականացնելու արդյունքում սպասվում է 20 տարեկանից բարձր տարիքի բնակչության շրջանում առավել տարածված ռիսկի գործոնների կրճատում՝ մասնավորապես զարկերակային գերճնշում՝ 20, ֆիզիկական թերակտիվություն բնակչության շրջանում՝ 20, գիրություն եւ ճարպակալում ավելի քան 10 տոկոսով։

Նկատենք, որ միջազգային առողջապահական կազմակերպությունների գնահատմամբ՝ առողջ ապրելակերպի ձեւավորումը հիվանդությունների կանխարգելման արդյունավետ, նաեւ քիչ ծախսատար միջոցներից է։ Ավելին, առողջ ապրելակերպի ամրապնդմանն ուղղված միջոցառումները դրականորեն են անդրադառնում երկրի տնտեսական բարեկեցության վրա։ Բնակչության առողջության վրա ռիսկի գործոնների ազդեցությունը արտահայտվում է տարիներ անց։ Համաձայն մեր երկրի առողջապահության համակարգի գործունեության գնահատման հետազոտության՝ բնակչության շրջանում 2007—2012թթ. վարքագծային եւ կենսաբանական ռիսկի գործոնների տարածվածությունը բավական բարձր է։ Այսպես, Հայաստանում 2012թ. 20 տարեկանից բարձր տարիքի բնակչության շրջանում առավել տարածված են զարկերակային բարձր ճնշումը, գիրությունը, ֆիզիկական թերակտիվությունը։ Իրավիճակը անհապաղ շտկելն անհրաժեշտություն է։ Հետեւանքներն այնքան հասկանալի են թե՛ տվյալ մարդու եւ թե՛ երկրի զարգացման տեսանկյունից, որ հիմա չենք քննարկում։

Ծրագրի ֆինանսավորումն ակնկալվում է պետբյուջեից, ՀՀ օրենսդրությամբ չարգելված այլ ֆինանսական աղբյուրներից, ՀՀ—ում գործող մասնավոր կազմակերպությունների միջոցներից եւն։

Ինչեւէ, ռազմավարության վերջնական գնահատումը ցույց կտա, թե կատարվե՞լ են արդյոք նախատեսված ներդրումները, իրականացվե՞լ են ծրագրված գործողություններն ըստ առանձին ուղղությունների, ինչպես նաեւ՝ հաջողվե՞լ է հասնել ակնկալվող արդյունքներին, թե՞ ոչ։ Թեւ այս ամենը ասելուց առաջ նախ պիտի ասեինք, որ առողջ ապրելու համար առաջին հերթին սննդարար սնվել է պետք։

Արմենուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ