Սրտանոթային համակարգի հիվանդությունները սրտի եւ արյունատար համակարգի հիվանդությունների մի խումբ են, որոնց մեջ են մտնում սրտի իշեմիկ հիվանդությունը, ռեւմոկարդիտը (սրտամկանի եւ սրտի փականների վնասվածքը՝ ռեւմատիզմի հետեւանքով), գլխուղեղի անոթների հիվանդությունները, սրտի բնածին արատները, թրոմբոզները եւ այլն։

Սրտամկանի ինֆարկտը սրտանոթային բարդություններից ամենատարածվածն է աշխարհում, սակայն նախորդ տարիների համեմատ այսօր բժշկությունն ի զորու է կանխելու սրտամկանի ինֆարկտի ողբերգական հետեւանքները։ Այսինքն, ըստ վիճակագրության, սրտամկանի ինֆարկտի պատճառով մահացությունը բավականին նվազել է։ Հայ մասնագետների վկայակոչմամբ, սակայն այդ նվազումը չի վերաբերում սրտամկանի ինֆարկտների նվազեցմանը։ Տարեցտարի, ցավոք, աշխարհում, այդ թվում նաեւ Հայաստանում միտում է նկատվում սրտամկանի ինֆարկտների քանակի ավելացման, ցավոք նաեւ՝ երիտասարդացման։

Սրտանոթային համակարգի հիվանդությունները սովորաբար տարածված են լինում այն երկրներում, որտեղ բնակիչների եկամուտը միջին կամ միջինից ցածր է։ Եթե ԱՄՆ—ում սրտանոթային համակարգի հիվանդությունների պատճառով մահերը կազմում են բոլոր մահերի 34%—ը, ապա Հայաստանում, ըստ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության, դրանք կազմում են բոլոր մահերի 40–50%—ը։

Ինչպես ողջ աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում առավել տարածված են սրտի իշեմիկ հիվանդությունը, զարկերակային ճնշումը, ուղեղային ինսուլտը եւ սրտամկանի ինֆարկտը։

Սիրտն առողջ պահելու, վիրահատություններից եւ սիրտ—անոթային հիվանդությունների սեզոնային սրացումներից խուսափելու համար բժիշկները խորհուրդ են տալիս վարել առողջ ապրելակերպ, զերծ մնալ նստակյացությունից ու ծխախոտից, նվազեցնել աղի եւ շաքարի օգտագործումը։
Ինֆարկտի կանխարգելման միջոցներ թերեւս չկան, սակայն հայ մասնագետները կարողանում են այսօր կանխել ինֆարկտի զարգացումը՝ վիրաբուժական միջամտություններ իրականացնելով։ Խոսքը ստենդավորման մասին է, որը շատ տարածված է Հայաստանում։ Բժիշկները սրտամկանի անոթը լայնացնելով՝ կանխում են ինֆարկտը։ Սրտի ստենդավորումը մարդու կյանքը փրկելու ամենաարդյունավետ միջոցն է։ Սովորաբար այն դասվում է թանկ վիրահատությունների շարքին, որը, օրինակ, զարգացած երկրներում 25—40 հազար դոլար արժե, մինչդեռ Հայաստանում ստենդավորում կարելի է իրականացնել 700—1,5 մլն դրամի սահմաններում՝ կախված ստենդավորման դեղապատ եւ ոչ դեղապատ լինելու հանգամանքից։

Այդուհանդերձ, որքան էլ սրտի վիրահատությունը մեր երկրում բավական մատչելի է այլ երկրների համեմատ, իսկ բնակչության որոշ խավերի համար՝ առհասարակ անվճար, պետությունը նպատակադրված է անհետաձգելի վիրահատության այս տեսակը դարձնել հասանելի հասարակության բոլոր շերտերի համար։ Այս ուղղությամբ առողջապահության նախարարությունը լայնածավալ եւ բազմակողմանի աշխատանքներ է իրականացնում։

Սուր ինֆարկտների ժամանակ մարդկանց կյանքը փրկելուն միտված այս ծրագրի ընդլայնման նպատակով աշխատանքներ են տարվել նոր տեխնոլոգիաներ կիրառելու, գներն իջեցնելու, չափորոշիչները հստակեցնելու ուղղությամբ։

ՀՀ առողջապահության նախարար Արմեն Մուրադյանի հրամանով ստեղծվել է աշխատանքային խումբը, որում ընդգրկված են ինվազիվ սրտաբանական ծառայություններ իրականացնող բոլոր կլինիկաների ներկայացուցիչները։ Ինտենսիվ սրտաբանության ասոցիացիայի հետ գնահատել են իրավիճակը եւ հանդես եկել կոնկրետ առաջարկներով։ Նշենք, որ այս ծրագիրը ներառված է եղել ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի նախընտրական ծրագրում։

Դեռեւս ամիսներ առաջ ինվազիվ սրտաբանական ծառայություններ իրականացնող Երեւանի 7 կլինիկայի, ինչպես նաեւ Գորիսի սրտաբանական կենտրոնի եւ Գյումրիի ԲԿ—ի ղեկավարների ու սրտաբանների հետ նախարարությունում անցկացված աշխատանքային խորհրդակցության ժամանակ ճանաչված վիրաբուժ Բագրատ Ալեքյանը ներկայացրել է Եվրոպայում եւ ՌԴ—ում ինվազիվ սրտաբանության փորձն ու արձանագրվող արդյունքները։ Նշենք, որ Ալեքյանը ՌԴ բժշկական գիտությունների ակադեմիայի թղթակից—անդամ է, ինչպես նաեւ Մոսկվայի Ա. Բակուլեւի անվան սրտանոթային վիրաբուժության գիտական կենտրոնի ճանաչված մասնագետ։ Ըստ բերված վիճակագրության, Եվրոպայում 2013թ. սրտամկանի ինֆարկտի դեպքում ստենդավորված 32 հազար քաղաքացիների 95 տոկոսի կյանքը հաջողվել է փրկել։

Հայաստանի Հանրապետության 2015 թ. պետական բյուջեով սրտի անհետաձգելի վիրահատությունների ծրագրի իրականացման համար հատկացվել է 500 մլն դրամ։ Ծրագիրը գործում է այս տարվա հունվարի 1—ից։ Եթե մինչ օրս երկրում անվճար եւ արտոնյալ պայմաններով սրտի ինվազիվ վիրահատություններ տրամադրվում էին մինչեւ 7 տարեկան երեխաներին, բնակչության սոցիալապես անապահով եւ հատուկ խմբերում ընդգրկված 36,0 եւ ավելի միավոր ունեցող անձանց, անվճար բուժօգնության իրավունք ունեցող սոցիալական փաթեթի շահառուններ հանդիսացող զինծառայողներին ու նրանց ընտանիքի անդամներին, ինչպես նաեւ քաղծառայողներին եւ ուսուցիչներին, ապա նշենք, որ այդ խմբի շահառուները կշարունակեն բուժօգնություն ստանալ նույն ծրագրով։ Պարզապես կյանք փրկող այս ծրագրից կսկսեն օգտվել նաեւ այն քաղաքացիները, ովքեր ներառված չեն սրտի անվճար վիրահատության իրավունք ունեցող որեւէ խմբում։

Հունվարի 1—ից սրտի ինֆարկտի դեպքում սրտի ստենդավորումը իրականացվում է անվճար։ Մեկ հիվանդի վիրահատությունը մոտավոր հաշվարկներով կազմում է 700 հազար դրամ։

ՀՀ առողջապահության փոխնախարար Վահան Պողոսյանը «ՀՀ»—ի հետ զրույցի ընթացքում մանրամասնեց, թե ինչ չափորոշիչներով է իրականացվելու սրտի ստենդավորումը, ովքեր են լինելու շահառուները, եւ ինչ բժշկական ցուցումներ են գործելու։

Նշենք, որ պետպատվերի շրջանակներում սրտի ինֆարկտի վիրահատությունները կատարվելու են Հայաստանի 10 հիվանդանոցներում ու կլինիկաներում, որոնցից 2—ը մարզերում են, 8—ը՝ Երեւանում։

Շտապօգնության ծառայությունը համալրվելու է համապատասխան սարքերով, որպեսզի հնարավոր լինի պարզել հիվանդի ախտորոշումը եւ տեղափոխել այն հիվանդանոց, որն ունի համապատասխան անվճար ծառայությունը։ Ինվազիվ սրտաբանական ծառայություն իրականացնող խոշոր բժշկական կենտրոնների ներկայացուցիչների մասնակցությամբ քննարկվել են ծրագրի իրականացման կազմակերպչական հարցերը։ Պետպատվերի շրջանակը կընդլայնվի եւ եւս 270 հազար շահառու կստանա սրտի անվճար վիրահատության արտոնություն։ Այդ նպատակով ՀՀ կառավարությունը 2015թ. համար նախատեսել է 500,0 մլն դրամ։ Ծրագիրը կշարունակվի նաեւ 2016—2017 թվականներին, եւ հնարավոր է, որ նշված գումարը հետզհետե ավելանա։

Վահան Պողոսյանը նշեց, որ նախարարի վերահսկողության տակ է լինելու տեղեկությունների պարբերաբար հավաքագրումը։ «Յուրաքանչյուր դեպքին արձագանքելու ենք, ոչ մի ձեւով ոչ մի հիվանդ չի կարող առանց բուժօգնության մնալ։ Ի դեպ, սա նաեւ կնպաստի այն հանգամանքին, որ բժիշկները բանակցությունների մեջ չմտնեն հիվանդների կամ նրանց հարազատների հետ։

Բոլորս էլ գիտենք, որ ոչ հաճելի գործընթաց է։ Արգելելու ենք հիվանդի հետ բժշկական խնդիրներ քննարկելը։ Կա ախտորոշումը, ցուցված է ստենդ դնելը եւ վերջ։ Հիվանդը միայն կարող է ընտրել՝ օգտվե՞լ այդ ծրագրից, թե՞ ոչ»,–նշեց փոխնախարարը։

Մասնագետների հետ քննարկվել են հարակից մասնագիտական, վերապատրաստման եւ անհրաժեշտ ծառայություններն ընդլայնելու եւ բարելավելու հետ կապված խնդիրները։ Կարեւորվել են ինվազիվ ծառայության 24—ժամյա աշխատանքի ապահովումը, առողջության առաջնային օղակի եւ շտապօգնության ծառայության բոլոր մասնագետների պատրաստվածությունը՝ էլեկտրասրտագրության շեղումները ճիշտ գնահատելու եւ հիվանդին ամենակարճ ժամանակում տեխնոլոգիաներով ու մասնագետներով անհրաժեշտ հագեցվածություն ունեցող մոտակա կլինիկան տեղափոխելու համար եւ այլ հարցեր։

«Այս պահին մշակվում են չափորոշիչներ, որոնք կհստակեցնեն, թե որ իրավիճակներում է անհրաժեշտ կատարել կյանքը փրկող սրտի անհետաձգելի վիրահատություն եւ որ դեպքերում՝ կոնսերվատիվ բուժում կազմակերպել»,–հավելեց զրուցակիցս՝ նշելով, որ միաժամանակ նախարարության գործունեության առանցքում դրված է բնակչությանն առողջ պահելու գաղափարը։ Այսինքն՝ գերիշխող է բնակչությանն առողջ պահելը եւ ոչ թե բուժելը։

Նախարարությունն հրահանգել է առողջության առաջնային պահպանման օղակի բժիշկներին ոչ միայն ցուցաբերել սիրալիր եւ հոգատար վերաբերմունք այցելուներին, այլեւ հետեւողականորեն իրազեկել նրանց ռիսկային առավել տարածված 5 գործոնի մասին, որոնցով պայմանավորված է մեր երկրում արձանագրվող մահերի 90 տոկոսը։ Դրանք են՝ ծխելը, ալկոհոլի չարաշահումը, ֆիզիկապես ոչ ակտիվ կյանքը, ավելցուկային քաշը եւ ճարպակալումը, ինչպես նաեւ անառողջ սնունդը։ Այս ճանապարհով հնարավոր կլինի կանխել ոչ միայն սրտանոթային, այլեւ բազմաթիվ հիվանդություններ։

Գերատեսչության ներկայացուցիչը նկատում է, որ վերջին տարիներին բավականաչափ աշխատանքներ են տարվել սրտի վիրահատության ուղղությամբ։ Ծրագրում կներառվեն նրանք, ովքեր կունենան համապատասխան բժշկական ցուցումներ՝ անկախ սոցիալական խավից։ Այդ ցուցումները պետք է ի հայտ գան հետազոտման արդյունքում եւ ներառված լինեն նախարարության չափորոշիչներում։

Խոսքը կյանքին վտանգ սպառնող իրավիճակի մասին է։ «Մենք կանխելու ենք նման դեպքերը՝ տեղադրելով ոչ դեղապատ ստենդ, առանց հիվանդի հետ բժշկական խնդիրը քննարկելու»,–ասաց Վ. Պողոսյանը։ Նշենք, որ դեղապատ եւ ոչ դեղապատ ստենդավորման ընտրությունը վերապահված է հիվանդին։ Ոչ դեղապատ ստենդավորումն ունի մոտ 30 տոկոս փակվելու եւ հետագայում նորից ստենդավորվելու հնարավորություն, իսկ դեղապատը՝ 10 տոկոս։ «Այդ պահին պետությունն իր ամբողջ ծավալով աջակցելու է հիվանդին անվճար՝ փրկելով նրա կյանքը։ Հետագայում անհրաժեշտության դեպքում դարձյալ կիրականացվի ստենդավորում»,–նշեց Վահան Պողոսյանը։

Նախարարությունում համապատասխան հանձնաժողովի եւ աշխատանքային խմբերի հետ համատեղ մշակվում են կազմակերպչական չափորոշիչները եւ կլինիկական ուղեցույցները։ Անընդհատ մոնիտորինգի է ենթարկվելու ծրագիրը՝ նախարարին իրազեկ պահելով ծրագրի իրականացման մանրամասներին։ «Մշտադիտարկում է իրականացվելու նաեւ թեժ գծի օգնությամբ, եւ ոչ մի հիվանդ ոչ մի պարագայում չի մնա առանց բուժօգնության»,–տեղեկացրեց փոխնախարարը։

Հայաստանում տարեկան 3000—3500 ստենդավորման անհրաժեշտություն կա, սակայն ոչ բոլոր հիվանդներն են, զրուցակցիս մեկնաբանմամբ, պարտադիր ստենդավորվում, քանի որ դրա կարիքն առաջանում է միայն շտապ անհետաձգելի դեպքում։

Ինչքանով երկրում կկրճատվեն սրտի ինֆարկտից մահացության ցուցանիշները, փոխնախարարը դեռ վաղ է համարում կանխատեսումներ անելը, սակայն անժխտելի համարեց այն փաստը, որ ծրագիրը բազմաթիվ կյանքեր կփրկի։

Լուսինե ՆԱԶԱՐՅԱՆ