Վերջին տարիներին աշխարհում բնակչության հիվանդացության հիմնական պատճառը ոչ վարակիչ հիվանդություններն են, որոնցից ամենատարածվածն ու ռիսկայինը արյան շրջանառության համակարգի հիվանդություններն են, շաքարային դիաբետն ու չարորակ նորագոյացությունները։

Հայաստանում մահացության ընդհանուր կառուցվածքում մոտ 80 տոկոսը բաժին է ընկնում ոչ վարակիչ հիվանդություններին (ՈՎՀ), որոնցից առաջինը սիրտ–անոթային հիվանդություններն են՝ 48 տոկոս, չարորակ նորագոյացությունները՝ 20, 8 տոկոս եւ շաքարային դիաբետը՝ 4, 7 տոկոս։

Ելնելով այս ցուցանիշներից՝ ՀՀ կառավարությունը 2010թ. հաստատել է «Առավել տարածված ոչ վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման, վաղ հայտնաբերման եւ բուժման հայեցակարգը եւ հետագա միջոցառումների ցանկը»։ Ընթացակարգին հաջորդել է ՈՎՀ–ի ազգային ռազմավարական ծրագրերը եւ միջոցառումների ժամանակացույցը։ Ծրագրով նախատեսվում է իրականացնել հանրային իրազեկում ծրագրի վերաբերյալ, սքրինինգային հետազոտությունների իրականացում, ազգային ուղեցույցների մշակում եւ մասնագետների կրթում։

Վերոնշյալ միջոցառումներն իրականացնելու նպատակով 2013թ. հաստատվել է ՀԲ–ի կողմից ֆինանսավորվող վարկային ծրագիր, որի նպատակն է բարելավել մոր եւ մանկան առողջության պահպանման ծառայությունները, ՈՎՀ—ի վաղ հայտնաբերումն ու վերահսկումը առողջության առաջնային օղակում։

«Հիվանդությունների կանխարգելում եւ վերահսկում» ծրագրի շրջանակում 2015—2018թթ. քառամյա ծրագրով մեկնարկել են այս ուղղությամբ իրականացվելիք աշխատանքները։ Դրանք ներառում են գործողություններ, որոնք ուղղված են լինելու զարկերակային գերճնշման, շաքարային դիաբետի եւ արգանդի պարանոցի քաղցկեղի վաղ հայտնաբերմանն ու կանխարգելմանը։ Աշխատանքների արդյունքում ակնկալվում է նվազեցնել արգանդի պարանոցի քաղցկեղի եւ ոչ վարակիչ այլ հիվանդությունների հիվանդացությունն ու մահացությունը։

Ի՞նչ ընթացքի մեջ է ծրագիրը եւ ինչպիսի՞ արդյունքներ են արձանագրվել. երեկ չորս ամիսների աշխատանքներն ամփոփեցին ՀՀ ԱՆ ներկայացուցիչներն ու ծրագրի պատասխանատուները։ Հիվանդությունների՝ վաղ հայտնաբերման շրջանում արդյունավետ է դառնում այն կանխարգելելն եւ բուժական գործընթացներ ձեռնարկելը։

Ըստ ԱՆ նախարարի տեղակալ Սերգեյ Խաչատրյանի, այս ծրագիրը բխում է ՀՀ կառավարության քաղաքականությունից ու ռազմավարությունից։ «ՈՎՀ—ի վաղ կանխարգելումն ու ժամանակին բուժումը, մարդկանց առողջության վերականգնումը ուղղակի ազդեցություն է թողնում նաեւ բնակչության առողջ ներուժի եւ երկրի տնտեսության զարգացման վրա»,–նշեց նախարարի տեղեկալը։

ՀԲ—ի առողջապահության առաջատար մասնագետ Սուսաննա Հայրապետյանի տեղեկացմամբ, համատեղ իրականացվող ծրագիրը համահունչ է միջազգային միտումներին, որտեղ շեշտը դրվում է ոչ միայն հիվանդությունների բուժման, այլեւ դրանց վաղ հայտնաբերման եւ կանխարգելման վրա։ Ըստ ՀԲ–ի ներկայացուցչի, ծրագրի նախապատրաստման ուղղությամբ մեծ փորձագիտական ներուժ է օգտագործվել։ «ՀԲ—ն տարածաշրջանում առաջինը Հայաստանում է ձեռնամուխ եղել իրականացնելու նման ծրագիր, եւ հայաստանյան այս փորձը ուշագրավ է լինելու եւ օրինակ է ծառայելու նաեւ այլ երկրներում կիրառելու տեսանկյունից»,–նշեց ՀԲ–ի ներկայացուցիչը։

Զարկերակային գերճնշման եւ շաքարային դիաբետի ախտորոշման թիրախային խմբերում ընդգրկված են 35—60 տարեկան ՀՀ բոլոր քաղաքացիները, իսկ արգանդի պարանոցի վաղ ախտորոշման եւ կանխարգելման թիրախային խմբում՝ 30—60 տարեկան կանայք։

Նշված սքրինինգ հետազոտությունները իրականացվում են պոլիկլինիկաներում եւ ամբուլատորիաներում՝ բացարձակապես անվճար։ 2015թ. հունվար ամսից մինչ օրս սքրինինգային ծրագրով իրականացվել է մոտ 7150 ՊԱՊ թեստի հետազոտություն, շուրջ 80 հազար զարկերակային գերճնշման հետազոտություններ, իսկ շուրջ 56 հազար քաղաքացիների շրջանում որոշվել է արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակը։
Գերատեսչության աշխատակիցները հորդորում են ռիսկային խմբում գտնվող բոլոր կանանց ենթարկվել պարտադիր հետազոտության՝ վաղ հայտնաբերելով եւ կանխարգելելով ոչ վարակիչ հիվանդությունները։

ՀՀ ԱՆ առողջապահական ծրագրերի իրականացման գրասենյակի տնօրեն Նելսոն Զուլոյանի խոսքով, հետազոտությունների արդյունքում ստացած տվյալները դեռեւս վերլուծվում են, ուստի դեռ վաղ է խոսել այն մասին, թե արգանդի վզիկի քաղցկեղի կամ սիրտ—անոթային հիվանդությունների քանի դեպք է արձանագրվել։ Մշակված ուղեցույցները բաժանվել են առողջության առաջնային պահպանման բոլոր բուժհաստատություններին։

Երեւանում եւ ՀՀ մարզերում ծրագրի շրջանակներում 3700 բուժաշխատող վերապատրաստում են անցել, որոնց մեջ եղել են թերապեւտներ, ընտանեկան բժիշկներ, մանկաբարձ–գինեկոլոգներ եւ բջջաբաններ։ Իսկ բնակչության իրազեկումը բարձրացնելու համար մշակվել են համապատասխան սոցիալական տեսահոլովակներ, որոնք արդեն ցուցադրվել են հանրային հեռուստաընկերությամբ, պատրաստվել են է նաեւ ռադիոգովազդներ, SMS—հաղորդագրություններ, տեղեկատվական պաստառներ, որոնք բաժանվել են քաղաքացիներին եւ տեղադրվել հասարակական հաստատություններում։ Իրազեկվածության արդյունքում, ըստ Նելսոն Զուլոյանի, հնարավոր է եղել արձանագրել հաճախելիության շուրջ 30 տոկոս աճ նախկին երկու ամիսների համեմատ։

Հետազոտությունների ժամանակահատվածը երեք տարի է, որից հետո մասնագետներն ակնկալում են արձանագրել մասնակցության առնվազն 60 տոկոսի ցուցանիշ։

Սերգեյ Խաչատրյանը հարկ համարեց նշել, որ մեր երկրի հակաուռուցքային ծառայություները լիովին համապատասխանում են այն պատկերացումներին, որոնք աշխարհում գոյություն ունեն։

Քաղցկեղի ուսումնասիրման եւ հայտնաբերման տեսակետից հայաստանյան բուժհաստատությունները մատուցում են գերժամանակակից օնկոլոգիական ծառայություններ։ Նա հավելեց, որ նախատեսվում է կրթել մասնագետներին նաեւ արտերկրներում, անկախ այն հանգամանքից այդ գործընթացը ներառված է վարկային ծրագրում թե, ոչ։ «Կարծում եմ, որ մոտ ապագայում մենք կունենանք ուռուցքաբանության գերազանցության կենտրոն, որտեղ կունենանք ներդրված գերժամանակակից բոլոր գործիքներն ու սարքավորումները»,–նշեց առողջապահության նախարարի տեղակալ Սերգեյ Խաչատրյանը։

Լուսինե ՆԱԶԱՐՅԱՆ