Երեխաների առողջ մեծացման, մահացության նվազեցման եւ գիտականորեն ապացուցված ավանդական կերակրման միջոցները վերկանգնելու, թերեւս, միակ լավագույն տարբերակը նորածիններին կրծքով կերակրելն է եւ արհեստական խառնուրդներից տեւական ժամանակով ձերբազատվելը։ Ըստ մասնագիտական գնահատականների, ավելի շատ հիվանդանում են եւ խոցելի դառնում այն նորածինները, ովքեր առաջին ամիսների ընթացքում սնվել են բացառապես արհեստական կաթով։

Նշենք, որ Հայաստանում նորածինների միայն 35 տոկոսն է բացառապես կերակրվում կրծքով կյանքի առաջին 6 ամիսների ընթացքում։ Այս փաստը դիտարկվում է որպես խնդիր եւ մասնագետների վկայակոչմամբ, կրծքով կերակրելը կարեւոր դեր ունի մահացության նվազման գործում։

Կրծքով սնուցման խրախուսման միջոցով կարելի է կանխել մինչեւ 5 տարեկան երեխաների մահացության 13 տոկոսը, մինդեռ կրծքով սնուցումը կարող է տարեկան նվազագույնը 60 երեխայի կյանք փրկել։

Մեր երկրում վերջին երկու տասնամյակի ընթացքում առողջապահության նախարարության կողմից ձեռնարկվում են տարբեր միջոցներ խրախուսելու համար կրծքով կերակրելու տարբերակը՝ ներգրավելով խնդրով մտահոգ ՀԿ—ների, փորձագետների եւ մայրիկների։

ՀՀ ԱՆ, Հայաստանում ՅՈՒՆԵՍԵՖ—ի ներկայացուցչության եւ «Ընտանիքի ակադեմիա» ՀԿ հետ համատեղ ամիսներ առաջ մեկնարկել է «Կրծքով կերակրման հաղթարշավ» ծրագիրը, որի նպատակն էր խրախուսել նորածնին կրծքով կերակրելը։ Վեցամսյա ծրագիրն ավարտվել է, որն ուղեկցվել է տարբեր միջոցառումներով։

«Կրծքով կերակրման հաղթարշավը» իրազեկման ծրագիր է, որն ընթացել է Հայաստանի 4 մարզերում՝ Շիրակում, Լոռիում, Արարատում, Արմավիրում, եւ Երեւանում։ Նպատակը կրծքով կերակրման արդյունավետությունը ներկայացնելն էր, որն իրականացվել է տարբեր եղանակներով, մասնավորապես՝ լայնածավալ լուսաբանման, «Կրծքով կերակրման բարեկամ» մասնակիցների մրցույթով, կրծքով կերակրման սենյակների բացմամբ, ֆոտոմրցույթով եւ կրծքով կերակրմանը խրախուսող պաստառների տարածմամբ։

Մրցույթը իրականացվել է փակ քվեարկությամբ՝ մարզային եւ երեւանյան ծննդատներում եւ պոլիկլինիկաներում բացահայտելու ԲԿ—ների այն աշխատակիցներին, ովքեր մշտապես իրենց գործունեության ընթացքում հանդես են եկել կրծքով կերակրման խրախուսման տարբեր միջոցառումներով։ Կրծքով կերակրման սենյակները գողտրիկ լուսավոր անկյուններ են, որտեղ ապագա մայրերը կգտնեն կրծքով կերակրմանն առնչվող տարաբնույթ տեղեկատվություն, իսկ նորատի մայրերը կվայելեն կրծքով կերակրելու բերկրանքը։

Երեկ ներկայացնելով հաղթարշավի արդյունքները, բանախոսները ներկայացրեցին Հայաստանում կրծքով կերակրման խրախուսմանն ուղղված ծրագրի բոլոր բաղադրիչները, եւ առաջին անգամ ցուցադրվեցին հաղթարշավի ընթացքում ստացված՝ կրծքով կերակրումը խրախուսող գովազդային պաստառները։ Նշենք, որ հաղթարշավի շրջանակներում պարգեւատրվեցին նաեւ կրծքով կերակրման թեմայով լուսանկարչական մրցույթի հաղթողները։ Մրցանակներ շնորհվեցին նաեւ բուժաշխատակիցների շրջանում հայտարարված «Կրծքով կերակրման բարեկամ» մրցույթի հաղթողներին։

Ֆոտոմրցույթը նպատակ ուներ հանրությանը ներկայացնել ավանդական կերակրման տարբերակն ընտրող կանանց եւ նրանց փորձառությունն ու գնահատականը։
ՄԱԿ—ի մանկական հիմնադրամի հայաստանյան գրասեյակի տնօրեն Տանյա Ռադոչայի խոսքերով, այն, որ մայրերը գերադասում են երեխաներին սնել արհեստական խառնուրդներով, պայմանավորված է ոչ միայն գործատուների պահանջով, որպեսզի մայրերը աշխատանքի վերադառնան, այլեւ խնդիրը ավելի հին ակունքներ ունի, մասնավորապես, երբ 1970–ական թթ. որպես այլընտրանք ի հայտ եկավ մանկական արհեստական սննդի լայն տեսականի։
«Հայաստանում կրծքով կերակրման ցուցանիշները բավարար չեն եւ անհրաժեշտ են ջանքեր գործադրել այդ ցուցանիշի բարձրացման համար։ Վերջին 20 տարիների ընթացքում մեծ աշխատանքներ են տարվում նաեւ ծննդատներում։ Այժմ փոխվում է նաեւ ռազմավարությունը՝ այս գործընթացում ներառելով նաեւ այն մայրերին, ովքեր ամենամեծ փորձագետներն են այս հարցում եւ իրենց օրինակով կարող են նույն խորհուրդը տալ նաեւ ապագա մայրերին։ Ըստ ապացուցողական բժշկության տվյալների, 1980—ականներին ՄԱԿ—ի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ալերգիաներ են առաջացել այն երեխաների մոտ, ովքեր սնվել էին բացառապես արհեստական կերով, ինչը մարդկության ուղղությամբ կատարված մեծագույն փորձն էր։ Մայրական կաթը միշտ էլ եղել է երեխաների հիմնական սննդամիջոցը, եւ մեր խնդիրն է պարզապես վերադարձ կատարել բնական եւ ավանդական կերակրման տարբերակին»,–ասաց ՄԱԿ—ի մանկական հիմնադրամի հայաստանյան գրասենյակի տնօրենը։ Նա հորդորեց չխարազանել այն կանանց, ովքեր տարբեր պատճառներով հրաժարվում են երեխաներին կրծքով կերակրելուց, այլ փորձել աջակցել խորհուրդներով, քանի որ կրծքով կերակրելը, ըստ նրա, միշտ էլ նորաձեւ է եւ նույնիսկ՝ պատվաբեր։ Որպես խրախուսման միջոց, նա առաջարկեց ընտրել նաեւ սոցիալական ցանցերի տարբերակը եւ մշտապես լավագույն պատմություններով ինֆորմացիա փոխանակել ապագա մայրիկների հետ։

Նշենք, որ այս մրցույթին մասնակցելու հայտ է ներկայացրել շուրջ 500 մայրիկ, որոնցից կիսաեզրափակիչում են հայտնվել 46–ը, իսկ հաղթող ճանաչվել՝ լավագույն 16—ը 13 քաղաքներից։ Ի դեպ, բավական ակտիվ էր մայրիկների մասնակցությունը հատկապես Գյումրիից։ Մայրիկները նամակի տեսքով գրառել են իրենց կարծիքները կրծքով կերակրելու դրական գործոնների վերաբերյալ եւ իրենց բալիկի հետ լուսանկարվելով՝ քարոզել ավանդական կերակրման տարբերակը։ Հաղթող մայրիկների լուսանկարները մեծ պաստառներով տեղ կգտնեն իրենց քաղաքների տարբեր համայնքների վահանակների վրա։ Պարգեւատրվեցին նաեւ բուժաշխատակիցներ Գյումրիի ծննդատնից, Ստեփանավանից, Արմավիրից եւ Արտաշատից։

ՀՀ ԱՆ մոր եւ մանկան առողջության պահպանման վարչության պետ Կարինե Սարիբեկյանը հպարտությամբ խոստովանեց, որ իր զավակները եւս սնվել են բացառապես մայրական կաթով, ինչն իր կողմից խոստովանելը մշտապես պատվաբեր է։ Նրա հայտնած տվյալների համաձայն, երկրաշարժի տարիներին հաջորդեցին սթրեսն ու ճգնաժամը, եւ մայրերից շատերը դիմելով այլընտրանքային միջոցների՝ հրաժարվեցին երեխաներին կրծքով կերակրելուց, նախընտրելով արհեստական սնուցման տարբերակները։ Այս ժամանակաշրջանում, ինչպես փաստում է Կարինե Սարիբեկյանը, մայրական կաթով սնուցման ցուցանիշները նվազեցին մինչեւ 20 տոկոսի, ինչի հիմնական պատճառը արհեստական խառնուրդների բազմազանությունն էր ու դրանց ազատ վաճառքը։

Ուստի ՀՀ ԱՆ—ն, որպես խնդրի առաջնային լուծում, որոշ սահմանափակումներ մտցրեց՝ մասնավորապես շշերի եւ ծծակների վերացումը, վաղ կրծքի կերակրման գործընթացին մոտեցումը եւ այլն՝ կանխելով արհեստական կաթի գործածումը։ ԱՆ ներկայացուցչի խոսքերով, տարիներ անց հնարավոր եղավ այդ ցուցանիշները բարելավել՝ հասցնելով 45 տոկոսի։ Նշենք, որ «Կրծքով կերակրման խրախուսման ազգային ծրագիրը» հաստատվել է ՀՀ կառավարության կողմից, որում ներառվել են նաեւ մայրերին աջակցող տարբեր կառույցները։

Ըստ Կարինե Սարիբեկյանի, ամենատարբեր խրախուսիչ ծրագրերի միջոցով հնարավոր է կրկնապատկել կրծքով կերակրող մայրերի՝ ներկայումս արձանագրված ցուցանիշը։

Լուսինե ՆԱԶԱՐՅԱՆ