Ինչ խնդիրներ պետք է լուծվեն առաջիկա 5 տարիներին

Գործադիրը հավանության է արժանացրել երեխաների եւ դեռահասների առողջության բարելավման ռազմավարությունը եւ 2016—2020թթ. գործողությունների ծրագիրը։ Ըստ այդմ, ինչպես տեղեկացնում է առողջապահության նախարարությունը, կսահմանվեն ռազմավարական ուղղություններ եւ դրանց հասնելու գործողություններն՝ ուղղված երեխաների եւ դեռահասների առողջության պահպանման ոլորտի նորմատիվային բազայի արդիականացմանը, միջազգային չափանիշներին համապատասխանեցմանը, երեխաներին եւ դեռահասներին ցուցաբերվող բուժօգնության մատչելիության, որակի ապահովմանը։

Ընդհանրապես երբ ուսումնասիրում ես զարգացած երկրների փորձը, հստակ շեշտադրված մի սկզբունք ես տեսնում. երեխայի առողջության բնագավառում արված յուրաքանչյուր ներդրում արդյունավետ է դիտարկվում, քանզի այն կարեւոր է բարեկեցիկ ապագա կառուցելու տեսակետից։ Մեր պարագայում հատկապես դա շատ կարեւոր է ազգային ու պետական առողջապահական եւ նաեւ այլ խնդիրներ լուծելու տեսակետից։ Իսկ եթե խնդիրը դիտարկենք այն համապատկերում, որ ժողովրդագրական ցուցանիշները մտահոգիչ են, ապա հարցի լուծմանը պետք է համալիր մոտենալ. այն է՝ երեխայի առողջությունը միայն առողջապահական ոլորտին չէ, որ վերագրվում է, այն ուղղակիորեն կախված է ընտանիքի եւ հասարակության առողջությունից (հասկանալ ֆիզիկական եւ հոգեկան առողջության խնդիրներ), սոցիալական եւ տնտեսական ոլորտներից։ Ու նաեւ՝ մենք պետք է մտածենք ոչ միայն բարեկեցիկ ապագայի մասին, այլեւ այդ ապագան մե՛ր երկրում կառուցելու մասին։

ՀՀ—ն հիշյալ ծրագրի օրինակով 2010—2015թթ. ծրագիր էլ է ունեցել։ Ինչպես վկայում է առողջապահության նախարարությունը, այդ ժամանակահատվածի կտրվածքով նախատեսվում էր կրճատել 0—1 տարեկան երեխաների մահացությունը 30 տոկոսով՝ 2006թ. 13,9 0 ելքային ցուցանիշի նկատմամբ։ Ըստ ԱՎԾ—ի հրապարակած նախնական տվյալների, 2015թ. հաջողվել է կրճատել 0—1 տարեկան երեխաների մահացության ցուցանիշը մինչեւ 8,8 0, նվազեցնելով այն 36,7 տոկոսով։ Արդիականացվել եւ վերազինվել են մանկական վերակենդանացման բուժօգնություն իրականացնող ծառայությունները մարզերում, ստեղծվել է միջմարզային նշանակության մանկական վերակենդանացման բաժանմունք Կապանի ԲԿ—ում, ուժեղացվել եւ նորածնային տեղերով հագեցվել Գյումրու Ավստրիական մանկական հիվանդանոցի մանկական վերակենդանացման բաժանմունքը։ Նորածնային ոլորտի հետ կապված որոշ ծրագրեր են ընդլայնվել, որոնք ուղղակի ազդեցություն ունեն բնածին հիվանդությունների վաղ հայտնաբերման, հետեւաբար եւ դրանցով պայմանավորված հաշմանդամության կանխարգելման վրա։ Նախարարությունը նաեւ հավելում է, որ լուծվել են բազում խնդիրներ՝ կապված երեխաների զարգացման խանգարումների, մանկական հաշմանդամության, խրոնիկ հիվանդությունների, դպրոցահասակ երեխաների եւ դեռահասների առողջության ու զարգացման, վնասվածքների, բռնության եւ մանկական աշխատանքի հետ։

Չնայած այս ամենին, դարձյալ ըստ նախարարության, համակարգում հիմնախնդիրներ կան, որոնք անհապաղ պետք է լուծում ստանան 2016—2020թթ.։ Ասենք, ամեն ինչ պետք է անել, որպեսզի երեխաներին ու դեռահասներին մատուցվող առողջապահական ծառայությունները որակյալ ու մատչելի լինեն։ Խնդիր է նաեւ այն, որ եվրոպական երկրների համեմատ մանկական եւ 0—5 տարեկան երեխաների մահացության հարաբերականորեն բարձր մակարդակ է առկա, սակավարյունության ցուցանիշներն են բարձր, զարգացման խանգարումների եւ դրանցով պայմանավորված հաշմանդամության աճի որոշակի միտում է նկատվում։ Զուգահեռ՝ խնդիր է նաեւ պետական պատվերի շրջանակներում երեխաներին եւ դեռահասներին տրամադրվող ծառայությունների կազմակերպման համար անհրաժեշտ ֆինանսական հատկացումների ոչ բավարար ծավալը, ամբուլատոր եւ հիվանդանոցային առանձին բուժհաստատությունների գործունեության ֆիզիկական անբարենպաստ պայմանները, սարքավորումների պակասը։
Ի դեպ, մանկական նեղ մասնագետների պակաս էլ կա։

Որպեսզի այս վերջինի մասով թյուրըմբռնում չլինի հատկապես ինձ նման վախկոտ ծնողների շրջանում, ասենք, որ խնդրի լուծումն անտեսված չէ. մանկաբուժության եւ մանկաբուժական այլ նեղ մասնագիտություններով կլինիկական օրդինատուրայի ընդունելությունը ավելացվել է. 2015 թ. տվյալներով օրդինատուրայում բոլոր 3 կուրսերում ուսուցանվել են շուրջ 90 մանկաբույժ եւ մանկական այլ մասնագետ։ Իրականացվել են հիվանդանոցային օղակում ներգրավված շուրջ 100 մասնագետների վերապատրաստումներ արտերկրում։ Այնուամենայնիվ, չհերքենք, որ մասնագետների մեծ մասը կենտրոնացած է Երեւանում։ Այո, պատկան մարմինը չի հերքում, որ մարզային առանձին բժշկական կազմակերպություններում նեոնատոլոգներ, մանկական ռեանիմատոլոգ—անեսթեզիոլոգներ, մանկական վիրաբույժներ չկան։

Մեր օրերում զարմանալի կթվա, բայց մի խնդիր էլ կա, որի մասին բարձրաձայնում է առողջապահության նախարարությունը։ Խոսքն այն մասին է, որ հիվանդանոցային բժշկական կազմակերպությունների վերանորոգումների ընթացքում ոչ միշտ են հաշվի առնվել մանկական ծառայության առանձնահատկությունները թե՛ տարածքային առումով, թե՛ մանկական սարքավորումների, պարագաների եւ անհրաժեշտ կահավորման առումով։

Ծննդից հետո առաջին 28 օրը

Որպեսզի երեխաների առողջության ոլորտի խնդիրները տարրային չթվարկենք, խոսենք ոլորտային ճյուղերից առանձին—առանձին՝ հասկանալու համար նաեւ, թե խնդիրները լուծելու նպատակով ինչ կարգի քայլեր են ձեռնարկվելու։

Սկսենք նորածնային առողջության ոլորտից։ Նախ ասենք, որ մասնագետները նորածին են համարում ծննդից մինչեւ կյանքի 28—րդ օրը լրացած երեխային, իսկ նորածնային շրջան՝ այն ժամանակահատվածը, երբ սկսվում է ծննդով եւ վերջանում 4 շաբաթ հետո՝ 28 լրացած օրը։
Եթե հակիրճ ներկայացնենք, ապա առանձին մարզային ծննդատներում բուժանձնակազմի գիտելիքների եւ հմտությունների ոչ բավարար մակարդակ է արձանագրված։ Լիարժեք չէ նորածնային պաթոլոգիաների ներարգանդային ախտորոշումը։ Որոշ հաստատություններում առկա է անգամ առաջին անհրաժեշտության սարքավորումներով եւ պարագաներով ոչ լիարժեք հագեցվածություն։ Ծննդատների մակարդակում բացակայում են որակի վերահսկողության գործուն մեխանիզմները։

Նորածինների առողջության հետ կապված այլ հիմնախնդիրներից են նաեւ նորածնային մահացության եւ հիվանդացության ցուցանիշների նվազեցման անհրաժեշտությունը, ախտաբանությունների ներարգանդային ախտորոշման գործընթացի, նորածնային հիվանդությունների վաղ ախտորոշման անհրաժեշտությունը։

Շատ կարեւոր է, իհարկե, որ նորածինները կրծքի կաթ ուտեն հենց ծննդյան առաջին օրից, ծննդատանը, բայց եթե դրա հնարավորությունը չկա եւ ստիպված են երեխային ամբողջապես կամ մասնակի կաթնախառնուրդ տալ, ապա լավ կլինի, որ ծնողին մասնագետները հստակ պատկերացում տան, թե ինչ կաթնախառնուրդ է պետք ընտրել եւ ինչպես։ Սա, սակայն, առանձին թեմա է, որին առիթով կանդրադառնամ։

Անդրադառնամ մի խնդրի, որին ծննդատներում առնչվում են շատ ծնողներ։ Գուցե այն խնդիր չթվա շատերին, բայց այն խնդիր է եւ շատ լուրջ։ Ի դեպ, երբ այդ մասին խոսեցի մանկական բժիշկների հետ, գրեթե բոլորը համաձայնեցին իմ տեսակետին, միայն ասացին, որ՝ «ընդունված տերմին է, օգտագործում են», եւ տերմինի փոփոխության պարագայում իրենք կգործածեն նոր տերմինը։

Բացեմ փակագծերը։ Երբ երեխան ընդունված նորմայից ցածր քաշով է ծնվում, ծնողին ասում են՝ «Ձեր երեխան անհաս է» կամ՝ ավելի փաղաքշական՝ «Ձեր երեխան անհասիկ է»։ Իմ երեխան շուտ ծնվեց՝ 8 ամսականում։ Եվ երբ ինձ ասացին, որ իմ երեխան «անհասիկ է», բժիշկը հավանաբար ահագնացած դեմքս նկատելով, միանգամից վրա բերեց. «Հավատացնում եմ, ոչ մի խնդիր չկա»։ «Այդ դեպքում ինչո՞ւ եք ասում անհասիկ»,—զարմացա։ Կյանքս փրկած բժիշկները, լարվածությունը մոռանալով, մի կուշտ ծիծաղեցին. «Որովհետեւ շուտ է ծնվել»։ «Վա՜յ, տնաշեններ,—մտքումս ասացի,—սպասեք ոտքի կանգնեմ…»։

Հաջորդ օրերին ինձ հարազատ դարձած բուժանձնակազմին բացատրում էի, որ, ի տարբերություն ընդունված ընդհանուր տերմինաբանության ու շատ լեզուների, հայերենը կուռ տրամաբանություն սիրող լեզու է, եւ եթե ասվում է «անհաս», հայերեն իմացող ծնողը (ոչ թե հայատառ խոսացող) անհանգստանում է, մտահոգվում, քանզի անհասը հայերենում նշանակում է չհաս, անհասուկ, տհաս։ Ծնողը մտահոգվում է՝ ֆիզիոլոգիապես նորմա՞լ է ամեն բան, զարգացա՞ծ են օրգան համակարգերը… «Այո, այո, պարզապես շուտ է ծնվել»,—պատասխանում են։ Այո ու ջան, ուրեմն շուտ ծնվելու համար պետք է ասել վաղածնունդ, այսինքն՝ վաղ ծնված, ժամանակից շուտ ծնված, վաղածին, բայց ոչ անհասիկ։

Ինչեւէ, հաջորդիվ կխոսենք վաղ հասակի երեխաների, դպրոցահասակների եւ դեռահասների առողջության ոլորտի խնդիրներից եւ դրանց լուծման ուղիներից, որոնք պետք է ձեռնարկվեն մինչեւ 2020թ.։

Արմենուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ